Wp/kiu/Gağand

Her serre 25ê asma Gağande de biyayişê Hz. İsay yeno bımbarek kerdene. No jü eydê Xristiyanano. Eyd 24ê Gağande de be Sewa Bımbareke dest pêkeno u hata sanê 26ê Gağande domneno.

Kilısunê ortodoksun de, jê yê Yunanun, Hermeniyun u Rusun, gorê teqwimê Julyeni 7ê Çeley de Gağand beno.

Manê qesey

Qesê Gağandi Hermeniki կաղանդ-ք Hermenikiyê rozakotene 'Kałandk’', Hermenikiyê rozawani 'Gałand(k’)' (ł = ğ) ra kuto zonê ma; manê ho "serra newiya". Hama kokê qesey Hermeniki niyo, Latinkiyo. Kalender (teqwim) ra yeno. Kalenderi rê Kaland, yanê sıftê serre, serra newiye ki vato u kuto Hermeniki. Hermenikiyo Khan de taê qesun de "l" biyo "ğ".

Khalê Gağandi

Hermenikiyê Rozawani de Khalê Gağandi rê vanê Gağand P'ap'i. Gurciyun de ki gito henên esto, i ki khali rê vanê berobana. No git heni aseno ke Anadoliye de mıletun têdinun de biyo, taine riyê itıqadi ra kerdo vindi, serrunê peyênun de ki politika dewlete be tenga debare ra ki na ho vira kerdene fiste kar.

Zazaunê Dêsımi de Gağand

Gağand Dêsım de serê serro. Hem serê serro, hem ki namê des u dı asme ra namê jü asmo. Na asme, asma Gağandia. Hesabê newi de asma Ocake ke 13 roci şiye, hesabê ma ra serre bena nêwe. Na asme de her heşti, ca be ca Gağand viyarnenê ra. Rocşêna Gağandi na asme de çar heşti ki bımbarek bena, yê her cay roca xo belia. Asma Gağandi ke amê, hirê roci Gağando. Ni hirê roca de taê çi tometa. Gağand de na kar u is nêbeno. Kami ke ni kari kerdi, benê wayirê guna.

Hezıki nêşikinê. (Çıke hezıki ke sıkıti vanê, “nıngê mali şikine”.)
Awıke nêsanina wertê çêyi ro. (Awıke ke rısnê wertê çêyi ro vanê “sıt verdino de”.)
Bıçıke nêpocina. (Bıçıke ke pociye “vanê a çê de somi ênê nınganê mali ro”.)
Dêrjini nêgurenina. (Dêrjini ke gurêne, vanê “Kermi konê mali”.)
Mêrde be ciniya têlewe de rakotene nêbena. (Vanê “guna wa”.)
Puçıki nêvırajinê. (Vanê “mal beno nêwes”.)

Taê vanê “Gağand torê Hermeniyano, yina ra mendo”. Roca sêsemey sıfte beno, roca phasemey qedino. Hama hona ke gağand sıfte nêbiyo, her çê robarê xo keno, çê xo keno pak, tıdarekê xo vêneno.

Roza Şêsemey: Khebaniya çêyi sodıra urzena ra, daniya nana ser. Domani pêleka derzenê, kıncanê xoyê newiya cênê pıra, çê be çê feteline, Gağandê xo wazenê, vanê: “Gağandê ma bıde ma!”

Wayira çêyi bena sa vana: “Sıma xêr amê! bımbarek bo, xêr u weşiye zaf Gağanda bıvêvenê.”

Wayira çêyi sona bonê çêyi ra çi ana, kena pêlekanê domana. Domani benê sa, çê be çê fetelinê.

Roza Çarsemey: Dania benê phısqnenê gomê mali ra, taine kenê la ra, benê erzenê çêrangê gomey, düwa kenê vanê: “Ya xızır! weşiye u iman bıde, hire u bereket bıde, rısqê ma nia bızêdene, nınga rısqê ma kemere meverde!”

Daniyanê bina kenê solesen , Soleseni anê danga, sole sanê daniyanê wertê soleseni ro, mali axure ra verdanê ser. Sole be daniya na Gağandê malio.

Roza Phasemey: Nêjdiye pesewe sonê yine ra awa tejiye oncenê, anê kenê hazır ke, sewe nême de mulxıtê çêyi Awa Zımzımi xoro kêro. San de bıçıka gağandi pocina. Verasan ra koliya kenê locıne, locıne de adır kenê we ke çhirka bınê locıne rınd sur bo. Taê bıçıka gağandi ra ber çiyê bini pocenê.

Bızıka Gağandi: Tü-dendıka, ya ki tü-sıkıca/eskıza kenê têwerte, tenê dıme erzenê werte, zerrê qıdıxi de rınd künê, kenê zê miri. Mir kenê hazır, anê serê xonçıke de kenê ya, zerrê bıçıke (tü u dendıka) miri sero ağme kenê. Hirê tena darıka vırazenê, kenê werte. Dara, hezıka ra tasanê, hendo ke wertê loqmê bıçıke de sono fekê isani hende kenê qıçkek, kenê wertê bıçıke. Nisanê her dari baxseo, daro jü çeletıno, daro jü derg u gıloro, daro bin kertkıno. Nisanê ni dara ebe esq u çêfa mulxıtê çêyi piya keno cı. Zerrê çêyi de çend teni ke estê, aqıl kenê têsere, nisana sero ênê werê, her jü dari wertê miri de caê de kenê wertê bıçıke. Miro ke xonça sero guçê jü ra pêcênê, qat kenê, zê cığara pisenê têra. Miro ke bi zê loğe tikaniye ser xonça sero nanê ro, cor de dest nanê ser, phon kenê, kenê bıçıke, erzenê locıne. Saci nanê bıçıke ser, tırrami kenê serê saci. Bıçıke ke pociye, vecenê, xonça sero kenê lete, qıdê her keşi danê cı. Na bıçıke ra loqme benê danê hawut çêa. Kami ke na bıçıka qate werde, ebe merexa hadar vındeno, ala têy darık vecino, ya nêvecino. Darık gegane mulğutê çêyi de, gegane loqmo ke do be çêa, yina de vecino. Gegane jü kêşi de dı darıki ki vecinê. Dari ke kami de veciay benê sa, taê hêbetê sabiyayişi ra zırçenê. Vanê ‘dar nao mı de veciya’. Eke darê dewletino erzenê hêga, eke darê maliyo benê erzenê kozê bızêka. Darê baqılin u bomine ki caê de paki de kenê herd.

Tarıq de piyangeo bêpere

1. Darıkê dewletêni: Bıçıke werdene de fekê kami de, ya ki loqmê kami de ke veciya, a serre feqirin u dewletina yi çêyi tayle u bextê yi keşi dera. Bıza ke bızêk da, bıza ra çıqa bızêkê maykeki bi, zêde biyayina mali, rısqê hêgay semê yi keşi dero. Nınga xo rında, rınd niya beli beno.

2. Darıkê xêğêni / bomêni: Kami de ke veciya xêğe yi çêyi o keso. Darıkê bomine kami de ke veciya yi keşi de laq kenê, hedira xo anê, wayirê darıki ki qarino.

3. Darıkê baqılêni: Darê baqıline kami de ke veciya, baqılê yi çêyi o keso. Wayirê dari çêf ra hüno, hüwayıs ra fekê xo nêno pêser, zaf beno sa.

Pesewe sewe-nême de, Awa Zımzımi nanê ser, kenê xoro. Cani, hem can ra xo kenê pak, hem ki ro ra xo kenê pak. Hem kınc-kolê xo, hem bonê xo, hem hurêndia xo rınd kenê pak. Awa Zımzımi ke kerde domana ro, maê cı rê duwa kena, vana:

“Bımbarek bo! Heq; İzan u marifet todo, rısqê xêri todo, na Awa Zımzımi çı dec u ducê to esto bero, na awe her serê serre de torê neşib bo, omrê to derg bo!”

Yene: Serra newiye de roca newia. Na roce de çêneka azebe rê vanê, “Roca newiya, so mıradê xo bıwaze!”.

Azeba çêyi: Sodır lêle ra tedine ra raver urzena ra, hebê xavi be bırosê awe cêna sona yine. Hebo ke xo de berdo, erzena çımê yiney duwa kena, vana:

“Hebo, hebo! To; se ke nia sona, bena khewe, mıradê xo cêna, ez ki niya mıradê xo bıceri!”

Çêneke ke duwa xo kerde, bırosê xo awe ra kena pırr, cêna sona. Raê sero bonê kami ke esto, tenê awe locına yina ro verdana de. Awe ke este locıne, gereko kes ae mevêno ke na awe kami esta, kes ke bıvêno dilegê xo qebul nêbeno. Awe ke locıne ro şiye wayirê çêyi heşinê xo, urzenê ra.

Khebaniya çêyi: Ebe sağvel locıne sana ro, kena pak. Düyê locıne be wela locıne kena pak, bena dormê çığıra ro rısnena de, hêni kena ke mal cı payno, çımıkê xo khul mebê, nıngê xo mêşikiye.

Mêrıkê çêyi: Sono axure rüno de, sepetê zıbıli, zıbıl ra keno pırr, beno keno hêga. No sepetê zıbıli Gağandê hegayo.

Xortê çêyi: Torzên cêno, sono verremino lêanê yimişi. Ebe pêniya torzêni a dano dara yimişi ro, qirreno vano:

“Darê, darê! cêna bıcê, nêcêna ez to bırrnena.” Çê ra veng danê vanê: “La lao! Mebırne, mebırne, a dare baqıla, emseri cêna, zaf yimıs dana!”

Xort oncia verremino cı vano: “Vınderê bıbırni na nêcêna!” Çê ra veng danê, vanê: “Bê, bê! A emseri heni cêna ke lızgê xo bınê yimısa de şikinê!”

Xortê çêyi ebe a hala lêanê yimişi tedine ra fetelino.

Khalek/Khalê Gağandi/Khalkek vırastene

Gağand de domanê dewe ênê pêser, çê be çê fetelinê, gağandê xo danê arê. Taê ênê pêser, pia çi top kenê, benê jü çê de danê arê, çiyo ke do arê, pia pocenê, pia wenê. Na fetelais de jü beno Alık, jü beno Fatıke. Alık Khalê Gağandio. Domanê bini dormê Alık u Fatıke de gurrefêndia çê be çê fetelinê, çi top kenê.

Ravêr taê domani dıjdina ênê pêser. Serba layıki (Alık) kıncanê khortkına, kıncanê çırr biyaiya, kıncanê phersbanına/polkerdaiya, phırç ra hêrdisa derge, kulıke, arda ya ki wele, qayis sıvıke/mole, paldım, serba zımela müye cênê. Jü ki serba çêneke (Fatıke) (Ama yi kınca ki oncia jü lacek cêno pıra), fıstano de derg, sala miyani, kofıkê serê serey, puşiye, khundırey, rês u rêştıke, derjên u deşteki kenê hazır. Eke bi san, jü laceki ebe kıncanê khortkına pisenê têra, hêrdise bestnenê ri ra, zımela u buria themeznenê/zeleqnenê dev-ri ra, têniye kenê dormê çıma ra rındek şüax kenê. Hêrdise be zımela arda ra, ya ki wele ra kenê sıpê. Laceki kenê thonê kokımê de hêrdise sıpêy. Kınca sero qat be qat danê pıra ke, gırs u qolınd bıaso. Khalkek, cara qesey nêkeno, vengê xo vurneno, eve vengê xuyê jili berza berz qirreno, zırçeno.

Lacekê beno veyvıke, namê naê ki Fatıka; no kıncanê ciniya têdine cêno pıra. Ey zê cinıke/hermete pisenê têra. Na veyvıke Alıki ra hem zaf cênca, hem ki u zaf rındeka. Lesa Fatıke Alıki ra derga. Jü themur cıneno, Alıki be Fatıka urzenê ra kay kenê. Rota de gırse Alık cêno xo dest, parcuno de sıpê u derg pheştia Alıki ra darde kerdaiyo, Fatıke dıme ra, domanê bini dorme de çê be çê fetelinê. Wayirê çêyi ron, thoraq, goza, qaxa, terne, arda, dano cı. Khalkek se ke çêver de kot zerre, qirreno, zırçeno, vengê xo keno berz; vano "qiii!". Kamo ke çê dero, têde urzenê ra. Pil u qıc têde ebe merax Alık be Fatıke ro sêr kenê. Khalkek ver kay keno, veyvıka xo ki ey dıma xo tadana. Hama a ki eve rındekênia xo, xorta qurde kena, çım sıknena cı, hama qê vengê xo nêvezena. Gegane xorti dest ke erzenê cı, ya ki wazenê bıremnê; khalkek haydar vındeno, qarino rota ke dest de nata-bota saneno ra, domani dorme de vozdanê. Heni qirreno ke vengê yi ra mılet peyser remeno, gegane palasqa, ya ki ebe sıvıka deşti dano domana ro! Xo ke nata-bota çarneno, kam ke nêjdi dêro, ebe qayısa dano pıro. Yanê veng fino qayışi, keno rep u terpiye, xof dano dormê xo. Domana tersneno. Gegane Fatıke bena vindi, domani remnenê. Gegane Fatıke be xo, xo pê mılêti de darena we. A taw Alık beno adıro sur, hêrs beno, qarino. Heni hêrs beno ke, hêrsê xo ra balmiş beno, gıneno herd ro, se ke Fatıke amê, sona sero bena çewt, miji verdana lew u pırnıka, Alık êno xo. Veyvıke ke amê ser, fekê xo de düwa mılmılnena, bervena-zukena, hata ke Alık ame xo. Awe dana Alıki, yi veznena xoser. Vırandi besnenê jübin ra lew nanê jübini ra, reyna jübini de pia benê sa, kay-kelebut kenê. Zerrê kay de Fatıke gegane eve dêrji be deştekia kıncanê Alıki pherspan kena. Çêkerine kena, puçık vırazena, gegane ki rêştıke rêsena. Peyniye de, eke çê be çê feteliay; çıqa çi ke do arê, anê dewe de kam ke zaf feqiro, çê yine de pocenê wenê. Thaba ke verra mend danê yi feqıri.

Nustoğ: Cemal Taş

Varyantê çekuya "Gağand"i be fekunê Zazakiyê binun

Gağan
Gaxan

Bınnoti

çê: keye
debare: ekonomiye
gênc: cênc, xort
git: bayram, roşan, merasım