Wp/kiu/August Strindberg

August Strindberg (1849-1912) yew nuskar u şairê Swêdij biyo. Ser 1849 dı 22 menga çıle dı suka İsveç, Stockholm dı, maya xü Ulrika Eleonora Norling ra çımê xü akeno dınya.

Strindberg, Drama u natürrealizım

Ez nêzana kamcin hetê nuştoxê gırd, zane August Strindberg bınuşna. August Strindberg ser 1849 dı 22 menga çıle dı İsveç, Stockholm dı, maya xü Ulrika Eleonora Norling ra çımê xü akeno dınya. August Strindberg aile xü dı qeçekêno tenya nêbiyo. Bê êy 7 (hewt) qeçek, kêy aileyê Strindberg est biyo. Piyê August Strindberg komisyonê (qırulê) botê puxını (buharı) dı biyo u maya cı zi dayo ver qeçekanê xü. Piy u maya cı herdı zi zaf dindar biyê. Çı wext piyê Strindberg mıreno August bı xü 10 (des) sere u çı wext maya cı mıreno bı xü 13 (hirês) sere biyo. Sokır mendayenı moral u pikolojiyê cı dı tenya biyayenı veceno hol u o bı no insana gırd beno. Wextê qeçekey u hisê cıyê sokırey cı rê beno ilham u bıncayê nuşnayenı.

Strindberg tenya roman yanzı şiir nênuşnayo, o tiyatroyê Swêdı bın ra heta cor vırnayo u karekterêno newe dayo drama u tiyatroyê İsveç. Strindberg nuşanê xü dı, zey nuştoxê Rusi Dostoyewski, Tolstoy u Danki H.C.Andersen, zaf bın tesirê nuştoxê İngiliz Dıckens mendo. Labırê o her çendı zi bın tesirê Dıckens mendo zi, o vına xet u stilê xü vinayo u çiyê kı nuşnayo karekterê nuştı biyo stilê cı. Strindberg çiyê newe u formêno newe vinayo. Realizım, nuş u eserandê cı dı suretê no newe gırot u bi dramayê natürrealizım. No literatürê İsveç dı bi rekorê cı. Ser 1879 dı, İsveç dı tam bi meşhur u sınasneyenı. Miyanê nuştoxê İsveç dı, o kı zaf ameyo açarnayenı qandê zıwanandê binan, o zi, Strindberg yo. O bı şiirên xü ya, bı piyesên xü ya, bı romanên xü ya u bı meqaleyê siyasiyê xü ya nuştoxêno zaf gırd biyo. O bi serok u bi serokê wext vırnayenı. Verê o, Ewropa dı mêşur bi, ame sınasnayenı. Dıma İsveç dı biyo beynenminen.

Strindberg, hirê vını zewıcyayo. Ninara jewın Sigid von Essen biyo, ay ra keyneka cı (Anne-Marie) beno. Cınya ciyê dıdın Harriet Bosse ra kêynekanê cı (Karin u Greta) beno u cınya cıya hirên zi, Almanki, xezeteci u nuştox Frida Uhl biyo. Uhl ra zi keyneka cı (Kerstin) beno. Strindberg hirê zewacê xü dı, qe weşey nêvinayo. Qandê coyo kı Strindberg cınyay qe héz nêkerdê u cınya ra zi tersayê. Merdım nêy kıtabanê cı u piyesanê cı dı vineno.

August Strindberg, hetê siyasi zi zaf tuj biyo. Verniyê çiyê bê demoratik u verniya qralê zi, hem ze nuştox u hem zi, ze roşnayox o xü da ver, waşt bıbo dewrımci. Qandê kı o verniyê çiyê bê demokratık vınder, qandê no fıkranê cı, cı tepıştê u cı eştê zindan u hücreyanı bê hinsan. Bı nêya waştê kı kes cı nêvino u kes cı dı qısey nêkero. Labırê hesabê dewlet zey inaya nêbiyo u şar eriş kerdo ser qonaxê dewletı u qonaxê qıralı, kı Strindberg serbest kerê u wuni zi biyo. İsveç roşnayoxê xü zindanan dı nêveradayo u êyrê wêhêr vıcyayo.

August Strindberg tenya bın tesirê nuştoxê İngiliz Dıckens nêmendo. O zaf bın tesirê Nietsche zi mendo u bı Nietsche ra zi embazey kerdo u meqale, ıstanıki u piyesê xü yê dramayan zi rışto Nietsche rê, kı Nietsche kritikê nuşê cı bıkero.

Ser 14 gülanı 1912 dı seét 16.30 Strindberg nêweşxane dı çımê xü gırot weşey u nêweşeya dınya. Verê çımê xü bigiro hemşireyê xü rê wuni vano: "Mı, xem mekı xü rê, mı ra ravêrt, nıka ez çınya." "Nıka ez çınya" fiziki beno kı tı çınyê! Labırê tı literatürê İsveç ra vıni nêbenê u tı her wext wuca dı estê u tı cayê xü wuca dı gıroto. Ze Nuştox u ze konstner.

Ez nêwazena kıtabê nuştox héme bınuşna. Nuştox ser 100 kıtab nuşnayo. Tiya dı çend kıtabê çiyê mühim şımarê nuşnena.

Nuştoğ: Faruk İremet

Kıtabê August Strindberg kı ameyê çapkerdenı nêyê

1. Mäster Olof (Hosta Olof) 1872. Ser 1882 dı çap bi.
2. Röda rummet (Odeyê sur) 1879.
3. Det nya riket (Dewleto newe) 1882.
4. Svenska folket (Miletê Swêdi) 1880.
5. Dikter (Şiir) 1883.
6. August Strindbergs lilla katekes för under klassen (Incilê August Strindberg qandê merdımê bındest) 1884
7. Giftas -1- (Zewacı -1-) 1884.
8. Giftas -2- (Zewacı -2-) 1886.
9. Tjänstekvinnans son (Lacê xızmetkarı) 1886.
10. Hemsöborna (Êy kı Hemsê dı roşenê) 1887.
11. Fadren (Pi) 1887.
12. Fröken Julie (Kêyneka Culi) 1888.
13. Inferno (Cehnem) 1897.
14. Dödsdansen (Dansê mergı) 1901.
15. Spöksonaten (Cınê sonata) 1907.
16. Svarta Fanor (Valayê siyay/Desmalê siyay) 1907.

Şiirê August Strindberg

U o qireno

Çı wext trêno şıro?

La! - La!

No trên ê zewacıyo?

A vêyve bi, mı ay di,

vêyve yê mıno gülanı ê seraverê

bı yaşıla u bı sıpeya,

bı ipeka u bı flora,

bı yaşıla u bı sıpeya,

ze gül dayena darı gülsıpe

wuca dı teber dı ver duwari dı

ez ronışta miyanê rojı dı

bı roj mezgdê mıı dı

Ékit o wext bi! Chryáëtos ê mı bi!

Şanı Amnanı

Şanı amnanı, bê héreket miyanê va dı

Şawqa yaşılı gozêri ra

tij çıman dı, tijı ser suretı dı

hetê kêyeya, kêyeyê ma yê gülını ...

Dıma amnanı, miyanê baxçê do bêveng,

zewmi mırıçiki nêçıwıkênê,

héta o wextı kı güli resenê

kewno pelê cı şıma ser, érd!

Tabloyê altunin hetı piyarê asın

Marê paqır, bını darê ıxlamurê zivını

Leqmatikê ê Huldrans o!

o ê to yo u ê mıno!

Çıme

Kıtabê Faruk İremet, Antolojiyê Şairê Swêdi-1 (antoloji, bı Zazaki) Stockholm 1995, İremet Yayınları, ISBN: 91-972069-0-X