मारूनी स्या नेपालला परम्परागत स्या सा। खेपालाई मेमाए क्वा क्वाइडे मारूनी जइडे मादलए तालल पुराना पौराणिक कथारल आधारीत गीतर गाइडे स्याने आआे स्या नेपालला मगर, गुरुङ, तामाङ, लिम्बू जातीए मुख्य संस्कृति टाडे पनि आआे स्या प्राय पार पोल पार जातीराई अपनइसिउ रङसि। तर हार्क हुडे आआे मारुनी स्या लोप टाने परिस्थीतील केडे खेम्डे ले।
मारुनी स्याला मुख्य पात्रर
edit
मारुनी स्याल न्हेबोलो मारूनी न्हेबोलो ङाई लाङडे सोमोलो मादले (मादल तब्ने मी), तोबो पुरसिँगे सन ६ जना ङाई लाङडे १० जना सम्म गायकर टार। गायकरल तोबो गुरु टाए जोलाई मारुनी स्याए बारेल पार थाहा टाए, जोए मारूनी स्याकाई गाइसिने पार गितराई लय सनो टाए , जोए स्याकाई तब्सिने ताल सन स्यासिने चालए बारेल पूरा ज्ञान टाए, नोलाई याज गुरु मानिसिउ टाए। खास जइडे दशैँ, तिहार, देउसी, भैलील सन न्वारन, पूजा इत्यादी उत्सवरल आयो मारूनी स्या स्यादिउ रङसि।
मारूनी
edit
मारूनी ज आआे मारूनी स्याए मुख्य पात्र सा । न्हेबोलो मङ सन दाह्री माहुआे कलिलो थाप्पार अथवा मङ दाह्री ख्यासिउ घेआे खेपा मीलाई मेमाए क्वा जस्तै:- ख्यो, बे, चुरा, हार, आदी मेमाए पहिरिने गहनार पहिरिडे मारूनी जइसि। मारूनीर मादले स ज ङाडे झिन्डे घुमिडे स्यार। मारूनीलाई सिङारू (सिंगारीसिउ मी) पनि गार्सिउ थइसि। सिङारू तखेब बनिकन स्याए पुरा अवधि सम्म नो माीर बाहेक अरु बदलिउ मादइसि।
पुरसिङे
edit
पुरसिङे मारुनीर स स्याने तोबो छुट्टो पात्र सा। पुरसिङेए मेमाराई क्वा क्वाइसिउ माटाई यदी मारुनी स्याल सोमोलो मादलेर यालेकन अथवा तोबो याज मारुनी लेकन नोल पुरसिङेलाई तोबो मादले सन स्याने जिम्मा यासि। पुरसिङेए हाउ भाउ तथा ताल चाल पार मारुनी स मिलइने परिने टाकाई आआेलाई पुरसिङे (सिङारुए ह्यन पुरा जइने)ए उपाधी यासिउ ढुआे । पुरसिङेर तोबो झिन्टाई छुट्टो बदलिसिडे स्याआे ढुर आआेए लागि स्याने कला टाने जरुरी ले।
मादले
edit
मादलेए पद ङाई थाहा टाडे ले की आआेर मादल तब्ने मिर टार। मादलेराई मादल ह्वाङल भिरिडे तब्डे मारूनीस स्यार। मादलेरल तोबो गुरु मादल भिरिआे टाए गुरुमादल तब्ने मीए मादलए ताल हाइआे । मारूनी स्याल गीत अनुसार मादलए ताल पनि अलग अलग टाने टाकाई यदी मादलए ताल बलेकन भने सन गुरुलाई स्वर तथा गीत परिवर्तनए संकेत याने परिकन गुरु मादल तब्ने मादलेए ज मादल जोरस तब्डे ताल याैआे अथवा गुरुए ङाडे बाडे मादल तबो। अइजैडे मारूनीलाई सस्याने मुख्य ह्यन मादलेराई यामी सा । मादलेए जुन चालत खङ चालिउ, जुन तालत मादल तबो, हो तालत मारूनीए स्याने परिई होकाई मादलेर तोबो झिन्टाई छुट्टो बदलिआे ढुआे।
लाखे
edit
लाखे पनि मारूनी स्याला तोबो पात्र सा। तोबो मीलाई ह्याट लाखे खपर अथवा कार्टुनिस्टङाई प्रयोग जइसिउ मुखौटा लाइडे होकाई क्याङट पराल पुरानो क्वार पोडे लाखे जइसिई । लाखेए कुइट तोबो बाङ्गे झुई टाए। लाखेए मुख्य ह्यन स्याकाई व्यांगात्मक कलार सतन्डे मनोरञ्जन जइने सा। आआे बाहेक लाखेए दर्शकरङाई केही पैँसा निने पनि जइआे । लाखेलाई मारूनीए अ'रे ए रूपल जइसिउ टाए । कतै कतै मारूनी नाचल लाखे सन मारूनीलाई महादेव सनपार्वती ए जोडी पनि गार्सि। होकाइ ज लाखेलाई मस्त जिस्कइकन भने भैरव चरिडे बाैलिइ गार्ने विश्वास डोसि । [1]
मारुनी स्या ल प्रयोग टाने बाजार
editमारूनी स्या ल प्रयोग टाने बाजाल मादल मुख्य बाजा सा, मादलल तोबो गुरु मादल पनि टाए। मादल मादलेराई व्हाङट भिरिडे टब्डे स्यार। अइजैडे खाँकर छुट्टो मुख्य बाजा सा, खाँकरलाई मारुनी तथा मादलेर स्याकाई खङट जाइसिर। खाँकर तोबो पितल सन काँसा मिश्रण धातु (जसलाई नेपालला गाउँले पाङल "भरत धातु" पनि गार्सि) ङाई बनिउ गोलाकार रिँग सा। रिँग भित्रल जिमु जिमु झङे गोटीर भरिसिउ टाए, होकाई ज खाँकर हल्लिकाई "छम-छम" जइडे रिङे। अइजैडे मंजीरा मारूनी स्या ल प्रयोग टाने छुट्टो बाजा सा। मंजीरा गायक टोलीराई टब्ने जइर। मारूनी स्या ल अन्य बाजारल बाँसुरी, मोरचंगा, हारमुनियम, गितार आदी आधुनीक बाजाराई पनि प्रयोग डोआे ढुसि
केही प्रचलित गीतर
editमारूनी स्या ल मारूनी सस्याने लागि पौराणिक कथाल आधारीत गीतर गाइसिर। आआेए साथल मारूनीए रूपल वर्णन, स्याने सुरुवात तथा अन्तल प्रयोग टाने आरम्भ गित सन अन्त्य गित, स्याए बीच बीचल सल्याणी टप्पा आदी पनि गाइसि। गितए केही उदाहरणर आल आसिउ लेर।
आरम्भ गीत
edit"पूरवै सुमेरू, पश्चीमै सुमेरू धार मधुम। चारै दिशा चारे किल्ला सुमेरू धार मधुम॥" अथवा पूर्व, पश्चीम, उत्तर, दक्षिण चारै दिशा चारै किल्लालाई पोडे गेनई ताकि गेमी ह्यनल कुनै बाधा गमा हुक।
"उघारैलो, उघारैलो, सुनहै सँघार रूपहै द्वार उघारैलो, धारमी द्वार उघारैलो।" अथवा सुनए दरबाजा सन रूपए खाँबा (सँघार) टाआे संस्कृतिए झला गेफय्या।
"हामरो नाचलाई सरस्वती देवीले शरण देउन । शरण देउन माय शरण देउन सरस्वती देवीले शरण देउन" अथवा गेर पार मिलिडे गे देवी देवतारलाई प्रणाम गेडोया । होकाइ ज नो देवी देवताराई गे स्या लाई शरण गयाैकर । (आल सरस्वतीए याज माटाडे पार देवी देवताराई मीन लाङसि।)
रामायण गीतर
edit
"बारहै बर्षमा सोमवारे औँसी लैजाउ लैजाउ श्रवण तिर्थ घुमाउन।"
अथवा बाह्र बर्षल तखेब सोमती आमावस्या परिकाइ आआे पुण्य तिथील श्रवण कुमारए आबै बाबुए तिर्थ घुमिने इछ्छा प्रकट डोर ।
"शिव शिव राम राम भानिजलाई बाण लाग्यो ।" अथवा श्रवण कुमारए अमि आबै बाबुलाई घुमइने ललाङो बेला जंगलला कुवाल री अभरिकाई राजा दशरथए बाण लागिडे घाइते श्रवण कुमारलाई रङडे राजा दशरथए पश्चाताप डोर।
" बाहिर बस्यो लक्ष्मण भित्र पस्यो राम । हेर दाजु राम चन्द्र देहलीको थाम । हेरें भाइ लक्षुमन लेख्यो वनवास ।" अथवा रामलाई राजा दशरथए वनवासए आज्ञा अडोआे दिन रामसन लक्ष्मण दरबार प्रवेस अडोकाई राम भित्र पसिके भने लक्ष्मणए संङार अथवा देहलील रामए वनवास बान गार्ने सूचना टाँसिसिउ रङडे न्हेबोलो भाइ आपसल पाङसिर ।
"लैगो लैगो सिता लैगो, लङ्कापति रावन्नेले सिता लैगो । "
अथवा राम वनवास बाआे बेला लंकाए राजा रावणए सीतालाई हरण जइडे लाङकु ।
"श्री राम नारायणले अश्वमारी जग्य लायो " अथवा भगवान श्रीरामए अश्वमेध (अश्वमार्ने) यज्ञा लाइकु ।
आआे प्रकार रामायण तथा महाभारतलाई गीतराई पाराल ढालिडे गाइडे मारूनीलाई सस्यासिइ ।
मारूनीलाई फुल्लइने गीतर
edit
"शिरखण्ड काठको मादलु मेरो बजाउ गुरु दम दम, नाच न मेरी मारूनै आगनीमा छम छम।"
"नाच मारूनै मादलेको अघी पछी नाच मारुनै।"
यितानो प्रकारला अनेक गितर बीच बीचल गाइडे मारूनीए हौशला बढइडे सस्यासि।
टप्पा
editटप्पा सल्यान जिल्ला डेङा प्रचलित गीत टाडे टाको आआेलाई सल्यानी टप्पा पनि गार्सिउ थैसि। केही टप्पा गितर:-
चामल सरी आटो जुमलाको तिते फापर, जुम्ला जाने बाटो देखाइदेउन मारुनी।
सँगै जाउँला बेंसी सितल पाटी झर्यो भने, बनाइएल्यो आँशी, चिर्ते मिर्ते फलामको।
यितानो किसिमला अनेकौँ टप्पार नाचए बिच बिचल गाइडे रमाइलो टप्पा स्या स्यासि।
बीट सइने गितर
editमारूनी स्याए अन्तल बीट सइने गीतर गाइडे मारूनीए क्वाइसिसिउ क्वा गहना आदी हाइआे परिङसि। केही बीट सइने गीतर:-
शिरैको शिरफूल खोलेर राख, हिजो थियौ जनाना आज मरिद।
आङको चोली खोलेर राख, हिजो थियौ जनाना आज मरिद।
अइजै ज स्या खेम्ने गितर गाइडे मारूनीए पहिरन हाइआे परिङडे मारूनी स्या खेम्सी।
स्याए परम्परागत नियम
edit
मारूनी स्या नेपाली समुदायए परम्परागत नृत्य अटाडे पनि आआे स्यालाई जहिले कहिले जोङो टाके होङो प्रदर्शन डोकाई अनिष्ठ टाए गार्ने विश्वास डोसि । मारूनी स्या प्रदर्शन डोने समुदायरल दशैंए फूलपातीए दिन विशेष पूजा आजाए साथल स्याए सुरु डोसि अथवा सिगारु पोसि भने दशैं सन तिहारए समयल देउसी, भैलो, रैसिकाई मारूनी स्या प्रदर्शन डोसि । चाडवाडर खेम्कन फेरी विशिष पूजाआजा डोडे स्या फुकुवा डोसि अथवा स्याए अन्त डोसि । स्या फुकुवा जइडे झिन्टाई स्या ल प्रयोग डोसिने मादल, खाँकर, मारूनीए क्वा, लाखेए खपर सन झुई आदी पार सामानर मोडे नैसि । अइजैडे स्या पलाडे खेम्कन छुट्टो वर्ष सिगारू मापोकाईसम्म सिगारु प्रदर्शन डोनेके होङज गबाक यदि गुरु मादल रिङो थइकन पनि अनिष्ठ टाए गार्ने जन विश्वास डोसि। [1]
यो पनि हेर्नुहोस्
editTemplate:नेपालका परम्परागत नृत्यहरू Template:नेपाली लोक परम्पराहरू