Eb’ li qana’ qayuwa’ nake’xjultika qe junelik kutan naq tento te’oxloq’imanq li loq’laj xul li nake’tawmank sa’ li qasutam, xb’aanaq a’aneb’ aj wi’ xketomj li loq’laj tzuul taq’a.
Ak junxil aj wi’ chaq xk’ulunikeb’ eb’ li loq’laj xul a’in: Aj saak’ xk’ab’a’eb’. Rub’elaq chaq xk’ulunik li Jesus, jo’ naxch’olob’ sa’ li loq'laj hu; ÉXODO: naxjultika naq li Ajaw naraatinaheb’ chaq li xtaqleb' laj Moises rik’in roso’jik chaq li xtenamit laj Faraón. Li Ajaw kixtaqla juntaqik li xul aj saak’ xk’ab’a’ re xsachb’al chi xjunil li awimq li wank sa’ chi xjunil li ruuchich’och’. Toj chalen anaqwank.
Sa’ eb’ chik li xnumikeb’ eb’ li qana’ qayuwa’, nake’xjultika naq sa’ li chihab’ 1,940 ke’nume’k malaj ke’puktaak eb’ laj saak’, xnimqaleb’ chili’ li ke’wank sa’ li qateepal arin Verapaz, k’ajo’ li raasa kik’ulmank sa’ eb’ chaq li kutan a’an.
Ab’anan sa’ eb’ li kutan a’in, xe’k’ulunk wi’ chik sa’ li qayanq, sa’atqeb’ xk’aleb’aal re li qasutam arin Verapaz, Petén, K’iche’, Izabal ut Jutiapa.
Lajeeb’ xwaqxaqk’aal leew chi na’je’j nake’xsuti malaj nake’xtzeka chi ru li jun kutank, jwal li raasa kik’ulman chaq. (150 kilómetros diarios). Jo’kan naq ink’a’ chik na’ajman naq taak’ulmanq wi’ chik.
Sa’ li ch’ina hu a’in nakana chi tz’iib’anb’il li naxjultika chaq li wixa’an Qana’ Mar Ch’ok, kiwank chaq sa’ li k’aleb’aal Chik’isis sa’ xteepal li tenamit San Pedro Carchà malaj aj Chaakar sa’ xteepal Verapaz.
Qana’ Maria Santos Choc kixye: edit“Junxil naq toj saajin chaq, wan kaalaju chihab’ we (14) naq ke’nume’k chaq eb’ li xnimqal chili’, xnimqal motzo’, ke’k’ulunk chaq sa’ xk’aleb’aaleb’ aj Chamtaq’a, aj Tontem ut rik’ineb’ aj wi’ chaq aj Kojaj, toj reetal naq ke’nume’k arin Chik’isis. Ke’wank wuqub’ po sa’ li qayanq chi xtzekankil li qawimq, jo’eb’ li; k’al, ox, tz’in, kenq’, utz’ajl, ik ut wank chik xkomon. Jwal li wi’ej ki’ilmank chaq sa’ eb’ li chihab’ chaq a’an, ki’uxmank xtzekankil li xxe’ li ch’ima, xxe’ li tz’oloj ut xxe’ li ox. Re xq’axb’al li kutan. Jwal ra li qilb’al. Eb’ li poyanam kiib’ sut aj chik nake’tzekank chi ru li jun kutank. Li loq’laj ixim kihulak xtz’eq sa’ oob'’ senta (cinco centavos), jwal terto chaq chi qu sa’ eb’ chaq li chihab’ a’an, xb’aan naq li tojleb’ wank sa’ li oob’ xka'k’aal (25 centavos) re li jun kutan malaj jun k'aam. Li ki’uxmank chaq re risinkileb’ eb’ li xul a’in: editToj eq’laak chi us li komonil nake’xch’utub’ rib’ re raanilankileb’, nake’xk’am xch’iich’, xb’an, re xt’aqasinkileb’, re naq te’kamq ut wankatq chik xkomon li k’anjelob’aal. Toj reetal nake’rupupik malaj nake’xik sa’ jalan chik li k’aleb’aal, jo’ qayehaq rik’ineb’ chaq aj Chi Aaqam, aj Q'ampur ut sa’ xteepal aj Kuxtin. Por Oscar Botzoc, año 2021. |