Aguleri chi efewo ki ma gbeju nana n ki di efewo Anambra ejowo southeastern Nigeria. Aguleri chi efewo ki nana tule ojane Anambra North local government Anambra State Nigeria, ami efewo ki di eba nwu chi Umueri, Anam, kpai Nando ejò west; Anaku, Omor, Ifite Ogwari, Igbakwu, kpaì Umueje éjowo east; Iggah, Ojjor, Asaba, kpaí communiti Ogwurugwu kí dí Uzo Uwani lga ojané Enugu state in kí dí south; amí ewo ki dí éba ñwu éjowo north chí Obele, Odeke, kpaí Eshonwa ki dí efewo Ibaji lga Kogi state. Amoné ku ma kaluka Census chí amoné 900,000. Unana ané Aguleri chí 380 square kilometers.[1]
Akwora unyi ugbó ku ma jó onu Aguleri chí Idigo. Ódù éné ki chí onu abajio chí Engr. Chuka Idigo.[2]
Ola igbele
Alù kí olā igbele ka, éné ki chàné Aguleri chí Eri. Ugbó kí Eri dódò ejodudu chi éba ají, alù ki ají cha ko ódò dú, Eri lo na dódò Eri-aka kí mérí ají odanduli, ají odanduli lé i kí Obu Uga (Obu-Gad). Ódù amí oma Eri chí 1. Agulu (Aguleri) 2. Attah 3. Oba 4. Menri 5. Adamgbo Oma omonule Eri. O chakadu amí Oma Eri ché jó dama ka kí atta ma kú ka kù mà gbatuka. Attah oma ékéjí lo na nyí ane Igala, oma he second son of Eri left and founded Igala kingdom while Oba Eri ékéji nyí ojané Benin. Menri gwí Aguleri alù kí dé pé Na nyí ojané Nri. Oma ogba Eri Agulu-eri (Aguleri) gwané ojané Aguleri ñwo ojané atta ñwu ché, I la ñwo jé ñwu nagbada, Aguleri ní amí Oya męta , ódù ma chí Ada, Omali manyí Eke ódù amí oma ma chí Ivite , Igboezunu, Enugw manyí Eziagulu.
Ada Oya ogba Aguleri nó'oma yikañ, I la ché ñwí Agulu (Aguleri) ki ní Oya omune, ódù Oya ékéji kí Aguleri né chí Omali, Ódù oma Omal8li chí Ivite. Ojo rewa Oya ejodudu ojo mí oma dù ñwù, ódù oma ñwu chí Igboezunu Agulu (Aguleri) ñwo ní oya ékéta, ódù oya ñwu ékéta chí Eke. Eke ní amoma méjì ódù ma chí Enugwu kpai Eziagulu, Amí oya Aguleri métà nyí Akwukwonato.[3]
Villagi
Aguleri ché gbé rí eta, I ché gberí Igboezunu, Ivite, kpaí Enugwu na Eziagulu (Ugwu na adegbe).
Ojané Igbo, Alù Ku ma gbé ñwu ogwú lé chí alù kù ma chí ogijo lé. Amí villagi ki dí Aguleri chí: Enuobodo, Igboezunu-otu, Ivite-otu, Eziagulu-otu, kpaí Enugu-otu, Villagi ki omí dé Aguleri dí ogané Omambala, ódù Villagi lé chí Ndi-Uka (Mbi) abo kí ní villagi lé chí abo Egbeagu kí dí Eziagulu Aguleri, ugbó ki abo fada Roman Catholic igbele dódò, ka kù gba tuka Na kó ola ojo. Ane Aguleri che nyo nwi uche elo nyoyo, Abo ku ma luche a je manyi ma nwo ko na te ge, Aguleri chi ugbo ku ma luche nyo'yo Anambra State.[4]