Ang Kinaray-a isa ka klase sang Binisaya nga mabatian sa isla sang Panay. Madamo sa ila makita sa Antique kag sa kasadpan kag norte sang Iloilo.
Ginasiling nga ang kinaray-a anf 'iloy' sang Hiligaynon kag Aklanon.
Ang epiko nga Hinilawod ginkanta man sa Kinaray-a.
Ang kinaray-a karagto pa nga hambal pero wara gid matugru-i kang husto nga pag-italupangod okon respeto. Tulad kang Latin kag Sankrit, ang Kinaray-a indi pwede madura. Suno kay Dr. Leoncio Deriada nga kinaray-a editor kang ANI kag katapu kang Unibersidad kang Pilipinas, ang Kinaray-a, nanay kang lingua franca, Hiligaynon, kag bata kang Aklanon. Suno pa kana, duro pa kuno ang nagagamit kang amo nga hambal kaysa Hiligaynon - bilog nga Antique, halos bilog nga Capiz, mga banwa sa sentro kang Iloilo kag sur kang siudad kang Iloilo nga marapit sa baybay.
Ang Hambal kuno, kuon ka iba, base sa kahimtangan sa pangabuhi okon obra. Ang Kinaray-a kuno hambal ka mga sakada kag mga taga iraya okon bukid. Tulad sa Tsina, ang mandarin kuno hambal ka mga edukado kag dungganon nga mga tawo, kag ang iba hambal kang ordinaryo nga mga tawo. Dya nga pamensar, bisan indi matuod budlay duraon.
Ang katapu kang Kinaray-a Writers Guild sa Antique nagahimurat nga mapatin-ad ang aton hambal. Ang makabag-o nga pagsulat kang literatura sa Kinaray-a naumpisahan ron, kag si Ma. Milagros C. Geremia nga taga Sibalom kag isara sa mga katapu kang U.P. Visayan Center for West Visayan Studies, ang una sa mga manunulat sa kinaray-a nga natugru-an kang nasyonal nga dungog sa Sentro kang Kultura sa Pilipinas. Darwa man ka mga bataon nga manunulat ang dapat naton taw-an kang atensyon: Si Alex Delos Santos nga taga San Jose kag nagtuon sa U.P.; si Gerry Antoy nga taga Bugasong kag sangka brodkaster sa radyo. Gintukod man ni Alex ang Tabig, grupo ka mga manunulat sa Kinaray-a.
Dya nagapatimaan nga ang kinaray-a naga-ugwad kag kita sa Amerika may bahin man sa pagbulig sa kadya nga tikang. Indi naton dapat ikahuya ang aton hambal. Kon kaisa sa mga kabataan medyo mayha kon ang andang ginikanan nagahambal kang Kinaray-a. Parte dya kang aton kultura kag seguro tudlu-an man naton sanda sa paggamit ka dya kag ang importansya kang pagka-'bilingual'. Bisan ano ang himuon naton, Antiqueño okon Pilipino man kita angud. Gani kon ginpalangga naton ang aton natawhan nga lugar, palanggaon man naton ang aton kultura ilabi ron gid ang Kinaray-a.
Indi gid bala timo masadyahan kari-a kon nagaragumo gid tana ang Kinaray-a nga imo mabati-an? Abaw ti maurihi gid timo sa balita e kon nagatiriko tana ang dila mo ka englis. Kuon ta gani, ay ma-an, indi gid takon mabusog kang 'salad' kag 'hamburger' nga ri-a. Kan-on, ba-og, lamayo kag pinakas gid tana ang manamit!