فۆلکلۆر واچێوه لاتینیه‌نه و جه دوێ به‌شێ « Folk » به ماناو زانست یام فه‌رهه‌نگ و « Lore » به ماناو ڕه‌گه‌ز، تاقمه یام خه‌ڵک وه‌شه بیێنه و ئه‌گه‌ر گه‌ره‌کما بۆ شێوەزوانی هه‌ورامیه‌نه واچێوه یام ده‌سه واچێوش په‌ی بیۆزمێوه و وه‌راوه‌رشه‌وه بنیه‌یمێره کریۆ واچمێ فه‌رهه‌نگوو خه‌ڵکی یام عه‌وامی، فۆلکلۆر به گردوو له‌ق و پۆ فه‌رهه‌نگوو کۆمه‌ڵگه‌یوی پێسه؛ داب و نه‌ریتا، یه‌سنا، تازیا، ئایینا، باوه‌ڕا، زانیارییا، هۆنه‌ر و ئه‌ده‌بیاتیش ماچانێ که چی وتاره‌نه مه‌به‌س ئه‌ده‌بیاتی فۆلکلۆریکا نه‌ک فۆلکلۆر به گردی.
متاڤی واچی ماوێوی فره نیا که هه‌میه‌توو گلێره‌وه بیه‌ی فۆلکلۆری پێسه زانستیوی به که‌ڵکی په‌ی ترۆق و وه‌رلوای فه‌رهه‌نگوو وه‌ڵاتیوی جه وه‌رهۆرزی دلێڕاسینه‌نه (خاورمیانه) که‌وته‌ن به‌ر و په‌ی ویرمه‌ندوو ئا وه‌رکه‌شیه تانپه‌ڕیش دیاریش دان، ئی زانستیچه پێسه فره‌و زانسته ئانزانیه‌کا جه دنیای مۆدێڕنه‌نه هۆرزگای بنه‌ڕاییش وه‌ڵاته وه‌رنیشته‌کێ بیێنێ و رۆشنویره‌کێشا یۆوه‌م که‌ڕه‌ت قه‌ڕنۆ هه‌ژده‌یه‌نه به شێویوی ئاکادێمیک که‌وتێنێ شۆنۆ گلێره‌وه که‌رده‌ی فۆلکلۆروو نیشتگاکاشا، تا تاڤانشا باره‌سه‌ی که‌له‌پووریشا فره که‌رده‌ن، به ئامای گێڵیاره‌کا و وه‌رهۆرز ئه‌ژناسه گه‌وره‌کا پێسه هانری ماسه‌ی فه‌رانسه‌یی، کریستێنسێنی دانمارکی، ژۆکۆفسکی رووسی و....... په‌ی ناوچه‌که‌ی به تایبه‌ت ئێرانی و په‌یجۆرکه‌رده‌یشا جه باره‌و فه‌رهه‌نگی فارسیه‌ره، رۆشنویره فارسه‌کێچ چڵه‌کیه‌ینێره، ئامه‌ینێوه پوێره و په‌ی فره‌ته‌ر نه‌فه‌وتیه‌ی فۆلکلۆریشا که‌وتێنێ هه‌رمانه و کچێو شۆنۆ شۆڕشوو مه‌شرووته‌یه‌ره که‌سانیوی چنه‌ئامه‌ی پێسه عه‌لی ئه‌کبه‌ر دێهخۆدا و مۆحه‌مه‌د عه‌لی جه‌مالزاده جه کتێبه‌کاشانه به نامێ ئه‌مسال و حه‌که‌م(آمثال و حکم) و یۆ بێ، یۆ نه‌بێ(یکی بود، یکی نبود) ده‌سشا که‌رد به گلێره‌وه که‌رده‌ی واچه کۆنه‌کا و قسه وه‌ڵینیه‌کا که ئا وه‌خت خه‌ریکێ فه‌وتیه‌ی بێنێ و ڕاشا وازه که‌رده په‌ی ئه‌و نویسه‌ره‌کا به‌ڵام متاڤی واچی سادێق هێدایت نویسه‌ری گه‌وره‌ی فارسی زوان بنه‌ڕه‌ت بڕوو گلێره‌وه که‌رده‌ی فۆلکلۆری به شێویوی ژیرانه و عێلمی جه ئێرانه‌نه بێ و جه دوێ کتێبێشه‌نه به نامێ ئۆسانه(اوسانه) ١٣١٠ و فیڵ خانه(نیرنگستان) ١٣١٣ی رۆجیاری هۆنیی و گۆرانیێ نه‌ته‌وه‌یێش کۆ که‌ردێوه و دماشه‌ره دۆکتر په‌رویز ناتێل خانله‌ری جه ژماره‌کاو یه‌رێ تا ششوو وه‌ڵاکریاو قسه(سخن) مانگۆ سیاوکاموو ١٣٢٣ تا ساناڵێ ١٣٢٤ی رۆجیاری به ته‌گبیریوی ژیرانه داواش جه وه‌رده‌نگه‌کاش که‌رد تا ئا نویستێ یام زانیاریێ که هه‌نێشا لاوه و مزاناشا پنه کیاناشا په‌ی نام و نیشانوو وه‌ڵاکریای، خه‌ڵکیچ فره وه‌شا ئاما، لوه‌ی پێوه‌یشه‌وه و خانله‌ری تاڤاش فره‌و ئا گۆرانیا، ئه‌فسانا و هۆنیا که خه‌ته‌روو دلێنه‌شیه‌یشا بێ بیۆزۆشاوه و وه‌ڵاشا که‌رۆوه، دماو چن ساڵاره گلێرگاو خه‌ڵک ئه‌ژناسای ئێرانه‌نه کریاوه. نه‌ته‌وه‌و کوردیچ چی ویس، سی ساڵه‌نه یاوانه‌نه هه‌میه‌توو گلێره‌وه که‌رده‌ی گۆرانیا، ئه‌فسانا، ڕازه ڕه‌سه‌نا و به ئه‌ره‌نیای گلێرگا ئارشیڤیه‌کا خه‌ریکێنێ سامانی فۆلکلۆری وێشا پارێزنا به‌ڵام بێ هیچ شکێوه مشیۆم به داخێوه گرانه‌وه واچوو که هه‌ورامان پا گردوو فۆلکلۆره ده‌وڵه‌مه‌نه‌وه که باره‌سه‌یش به باره‌سه‌ی ویه‌رده‌ی په‌ڕ جه شانازی وه‌ڵاته‌که‌یمانا و پا ژیاره‌وه و پا شۆنه‌ما به‌پیته‌وه که‌س لاش نه‌که‌رده‌نه‌وه لا فه‌رهه‌نگ و ئه‌ده‌بیاتیش و به شێویوی ڕێک و پێک و ژیرانه هیچ که‌سی قۆڵێش هۆرنه‌ماڵه‌ینێ په‌ی گلێره‌وه که‌رده‌ی و تۆمار که‌رده‌ی فۆلکلۆریش، هه‌ر چن ئا هه‌رمانێ تا ئیسه کریه‌ینێ ئاستوو وێشانه فره یاگۆ ده‌س وه‌شی و پنه‌زانه‌یه‌نێ به‌ڵام وه‌سێ نیه‌نێ و نه‌یاڤه‌ینێ گردوو له‌قه‌کاو فۆلکلۆروو هه‌ورامانیه‌ره، ئه‌گه‌ر گه‌ره‌کما بۆ به ته‌رزیوی زانستی ته‌ر بدیه‌یمێ په‌ی فۆلکلۆروو نیشتگاکه‌یما مشیۆم به‌شش که‌رمێ به چن پاژا پێسه؛ ئه‌فسانه، ڕازه(داستانه)، گۆرانیه، قسێ وه‌ڵینیا که چیه‌ولا به پاو هازۆ خامه لاوازه‌که‌یم پنه‌م وه‌شا بلوو دلێ تان و پۆ ئی پاژاره، تا وا یاگێ کریۆم پنه په‌ی وه‌رده‌نگوو وتاره‌که‌ی ڤزوو سارا که تا ئیسه ئا پاسه مشیۆم بۆ نه‌یاڤه‌ینمێ ئه‌ده‌بیاتی فۆلکلۆریکوو هه‌ورامانیه‌ره‌و گردێما وه‌رێژما دان سامانی ئه‌ده‌بی و ویه‌رینی مه‌حاڵه‌که‌یما.
(فره‌یینه‌ش...)
