Lɨbɨ́rɨa, séégǎŋ Kʉldɨŋaba̱rʉ'ŋ Lɨbɨ́rɨa, na yé ba̱rʉ ɨt-ii ǎl Aprɨ̂gɨa Dʉgʉ́'ŋ baar'íŋa̱rɨ́ kwaŋ-lé póíti. Yé kwa'ŋdiigiŋ míriŋa oos'íŋ táas-lés kee, na lóó nii jʉ́mmel áláŋ 111,369 km² páágó. Na Ɨŋgɨlɨ̂zɨ belé séégǎŋ-ii dée-lé, marraŋ sʉʉrʉkwǎŋ beléŋá wa̱yyéŋá a̱w-lé suŋŋá ka̱ɨŋ ná kîrsiŋa déélé. Ba̱rʉ'ŋ deemkuri na deema'ŋ appâ saasuŋá deem Monróbia-ii (Monrovia).
.svg)
Lɨbɨ́rɨa míŋ 19'ŋ ayéŋápíriŋa'ŋ waarjuuŋ-lés tuuŋa inná Amrɨ̂kia'ŋ Ba̱rʉŋáŋgorgôs'íŋ Daara’ŋ. táárí'ŋjárri. Kin ayéŋá'ŋ táas-lé 1822 na 1861, 15,000-lé suŋŋá tilgeŋa na ba̱jɨ́ŋá/baj-ka̱a̱rɨŋɨkwá kwa dɨkkôŋa ǎl jáítiŋa'ŋ na mʉrʉl'íŋ jɨgéŋá bʉ́lóŋ A̱kʉ́roŋa'ŋ Jɨrgɨ́ŋó-le (Amrɨ̂kia), kí tin kurrâ kí 3,198 Ápro-Karɨ́bbɨaŋa(Afro-Caribbeans)-si ká̱wnyɨ́ŋɨ́e ná Lɨbɨ́rɨa keéŋé. Lɨbɨ́rɨa'ŋ kʉrɨŋíŋebede na béera kɨwwóŋa píŋíe inná waarkwá-sí A̱kʉ́roŋa'ŋ Jɨrgɨ́ŋó'ŋ ka̱rɨ́ŋ. Lɨbɨ́rɨa dééŋ dítinjaari'ŋ piá kí Kuyweél 26,1847.
Lɨbɨ́rɨa Aprɨ́gɨa'ŋ kʉldɨŋaba̱rʉ'ŋ'iŋ waar kwaŋ aaŋá ǎl-si dééŋ dítinjaari piá, naŋ Aprɨ́gɨa'ŋ kʉlɨŋaba̱rʉ'ŋ waarkʉŋo na saasuŋŋá kʉldɨŋaba̱rʉ'ŋ môda toykʉŋo-ii. Yé Aprɨ́gɨa'ŋ ba̱rʉŋa ittâ'ŋtúle kéŋá ǎl dééŋ dítinjaari-sí pʉttó tɨ̌o, Aprɨ́gɨa'ŋ Járríŋi'ŋ tin-lé.
Amrɨ́ko-Lɨbɨ́rɨaŋa'ŋ eéráŋá jɨ́wɨtullé ás kɨrgɨŋolba kí sʉʉrʉ'ŋkwa asá káítíe. Amrɨ́ko-Lɨbɨ́rɨaŋá tɨso ittî-lês kɨrgɨ́ŋá maraŋ tiríjinne'ŋ kʉrro kɨt ka̱ɨŋ ná taga ásíŋ járriba dɨ́ɨ́ŋ júúrú-le. Aprɨ́gɨa'ŋ sʉʉrʉ'ŋkwa-sí kɨ́eŋ da̱rɨŋ'íulûg na ba̱rʉ'ŋulûg-lé karra kawíe dɨ́eŋ sʉʉrʉ'ŋ dɨó namaŋ ayé 1904.
Kí ayé 1980, tiríjinne'ŋ dɨkkójôŋ-si tuuŋa Wɨ́lyam R. Talbêrit'íŋ kʉrɨŋ-lé, asá kí deer'íŋtáárí'ŋ mʉŋgʉl tɨɨlɨ, ná Amrɨ́ko-Lɨbɨ́rɨa'ŋ kʉrɨŋ'íŋ jágíŋi'ŋ ósom pii ba̱rʉ́dɨó na tiríjinne'ŋ seŋgéljôŋ'íŋ juuŋ kí ayéŋá wa̱yyéŋá a̱w-lé suŋŋá. Ayéŋá oos deer'íŋtáárí'ŋ kʉrɨŋ kí Sossegéŋá'ŋ Daara'ŋ Ka̱rɨjʉ́lokwǎ, na ayéŋá oos kí dʉóléeme'ŋ kʉrɨŋ Lɨbɨ́rɨa'ŋ Ba̱rʉ'ŋ Jʉmbʉta'ŋ Tiríjinne'ŋdaarakwǎ ǎl kí Lɨbɨ́rɨa'ŋ Deerdɨokwaŋ Waarkʉŋo namaŋ A̱wkʉŋo ka̱rɨlʉ́o. In ba̱rʉ'ŋdɨó'ŋ deer-lé yé-ii ná déele kwa'ŋ wǎy nii rááŋa 250,000 (niná 8% mǐŋ Lɨbɨ́rɨa'ŋ kwa'ŋdiigiŋ'íŋ) na kwa kerŋa suŋŋâ'ŋ jʉrrʉ̂ŋ kɨ́eŋ lóóŋá-le. Dóŋá'ŋ jáa'ŋ jasi 2003, kwa sís jʉmbʉta'ŋ jʉ́mbʉt-lé a̱rgɨ́ ayé'ŋ 2005 dɨó ǎl dée-lé Ellen Johnson Sirleaf sís jʉ́mbʉ́teŋ káwe ná ba̱rʉ'ŋta̱bʉ eŋa, namá sime júndí âl yé yáaŋáŋ waarkʉŋo-ii áláŋ ba̱rʉ'ŋta̱bʉ eeŋ bá̱rʉ́dɨó. Bá̱rʉ'ŋ jʉtʉ́mó'ŋbaldaŋa-sí na jáítiŋa'ŋ jányíŋi'ŋájíŋá'ŋ dʉŋgʉr-sí kundíe ná saasuŋŋá jɨttɨ ɨŋɨ mǐŋ waar'íŋ, kí deer keer lúllâ kí ayé 2013-2016 Ɨbôla'ŋ jɨttɨnyáálíŋ'íŋ ma̱nyɨnyɨŋ'íŋ kí 83% kwa'ŋdiigiŋ kila ǎl kɨ́eŋ jaiŋa dǔu ka̱ɨŋ bá̱rʉ́ŋásuŋŋâ'ŋdɨo'ŋ ire'ŋ beera-lé niná kila ǎl 2015'ŋ dɨó ka̱ɨ́ŋ.