Kpɔjitɔ̀ Danxomɛ tɔn lɛ
Danxomɛ to ɔ, axɔ́ɖútò bunɔ wɛ. E dǒ wǎ ɖò lěxwlé 1600. Axɔ́ɖútò nɛ̌ ɔ huzu núsuɖàxó, nukpligidi, gan syɛn-syɛn ɖò kan e mɛ e ɖě kpodo Axɔ́su nuxuɖaxo é e xɔto lɛ e kpan. Axɔ́su nɛ lɛ ɔ Nyɔnu asúká ɖée mɛ ɖe ma mɔ́dò nú fie ye gosin a e lɛ wɛ ji yě.
Mǐ na do Kpɔjitɔ́ asúká nɛ lɛ gesi nu mi.
Danxomɛ ɔ axɔ́ɖútò ayìjɛ́tɔ̀n ɖe wɛ bo ɖo Benɛtò ɔ sin afɔgokɔ-xweyixɔ waji Mɛwigbeji tɔn. Sin léxwle xwe kanwe-ko kanwe-ko donu afɔtɔn nukun we(XVIIè) wa yi jɛ xwe kanwe-ko kanwe-ko donu afɔtɔn nukun ɛnɛ (XIXè) gɔji wɛ axɔ́súɖúto nɛ ɔ vlɔnkan yi jɛ. E vlɔn kan ɖò xágbájɛ́ Agbomɛ tɔn ɔ ji b'ɛ sin léxwle 1600 bo wa huzu axɔ́ɖútò syɛn-syɛn nuɖe má lyǎ ɖó kan e mɛ éɖě ɖo léxwle xwe kanwe-ko kanwe-ko donu afɔtɔn nukun atɔn(XVIII) gɔ mɛ, ɖ'ahan e e fún do yi tòxo è lɛlɛ do e lɛ e kaka yijɛ̀ Xulɛnu, taji ɔ Glexwe tòxo ɔ.
Axɔ́su gégé wɛ xɔ tò ɖò Axɔ́ɖútò nɛ ɔ mɛ̀. Ɖò Axɔ́su nɛ lɛ mɛ ɔ́ e mɛ̌ gégé fun ahwan xa tonuklájɛ́tɔ́ lɛ. Loɔ mɛ̀ mɛ́ e ka nyí nyɔnù ''kpɔ́jitɔ̀'' nɛ lɛ̌ ě yíxɔ̀ bo ji axɔ́su to xɔ́ tɔ̀ nɛ lɛ̌ e.
Kpɔ́jitɔ̀ lɛ ɖié :
1- Nayé SÀVÁ e ji axɔ́su GANNYIXƐSU kpodo DAKO-DONU kpan. E wɛ nyi kpɔ́jitɔ̀ nukɔntɔ́n.
2- Nayé ADRÚ e ji axɔ́su HWEGBƐ'AJA.
3- Nayé ADONƆ wɛ nyi kpɔjitɔ̀ nùnyɔ̀nánɔ̀ e ji axɔ́su :
- AKABA
- HANGBÈ
- AGÁJÀ
4- Nayé HWANJILE e ji axɔ́su TEGBESU.
5- Nayé CÀYÍ e ji axɔ́su KPƐNGLA.
6- Nayé SƐNÙMƐ̀ e ji axɔ́su AGƆNGLǑ.
7- Nayé KPƆSIHWƐN e ji axɔ́su ADANƉOZAN.
8- Nayé AGƆNTINMƐ̀ e ji axɔ́su GEZO.
9- Nayé ZOYIƉI e ji axɔ́su GƐ́LƐLƐ̌.
10- Nayé ZEVOTIN e ji axɔ́su GBƐHƐN-AZIN.
11- Nayé KANAYI e ji axɔ́su AGOLI-AGBO.