Benin (emi ẹkotde Republic of Benin) edi idụt kiet ke Africa. Ibuot obio Benin edi Porto-Novo. Ibuot obio mmọ edi Cotonou, kpa n̄kponn̄kan obio ke idụt oro. Ata ediwak owo ẹdụn̄ọ ke ekpri esụk edem usụk ke Unaisọn̄ Benin. Sia edide Benin ẹkewọrọ ẹto France, enye esin akpan usem Benin edi French. Ẹsiwak ndisem mme utọ usem nte Fon ye Yoruba. N̄kponn̄kan otu ido ukpono ke Benin edi Ido Ukpono Roman Catholic. Mme Islam, Vodun, ye Ido Ukpono Protestant ẹtiene ẹdu do n̄ko.
Benin ẹsine ke otu United Nations, African Union, the Organisation of Islamic Cooperation, South Atlantic Peace and Cooperation Zone, La Francophonie, the Community of Sahel-Saharan States, the African Petroleum Producers Association ye Niger Basin Authority. Kingdom of Dahomey ẹkekara Benin ọtọn̄ọde ke ọyọhọ isua ikie 17 esịm ọyọhọ isua ikie 19. Ẹkekot enye Ofụn Sveve Coast toto ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ọyọhọ isua ikie 17, ke ntak ediwak ifịn oro ẹkewatde ẹto Porto Novo, Cotonou, ye mme esụkmbehe eken ẹka mme obio Europe ke America.
Ọtọn̄ọde ke iduọk isua 1601 esịm 1900, Dahomey ẹkekara Benin. Mbakara ẹkesikot obio oro Slave Coast ndien ukara emi ọkọtọn̄ọ ke iduọk isua 1601. Se ikanam ẹnọ enye enyịn̄ oro edi ke ntak ibat ifin emi ẹkesimende ke Porto-Novo, Cotonou ye ke mme itie en̄wen ẹsọk mbon mbakara emi ẹkedude ke America.
Ke ini ẹkedidiọn̄ọde ke unyam ifin isineke ke ibet, France ẹma ẹka ekọn̄ ye Dahomey, ẹnyụn̄ ẹbọ mmọ obio oro. 1960, Ekem ẹma ẹdinọ enye obufa enyịn̄, French Dahomey. Ke 1960, Dahomey ama ada ke idem ọkpọn̄ France. Ọtọn̄ọde ke 1972 esịm 1990, akwa owo ukara Marxis - Lenin ama asiak People's Republic of Benin. Ẹkesiak Republic of Benin ke 1991.
Unaisọn̄ obio oro edit
Benin edi ekpri obio emi odude ke West Africa. Idụt oro okpon ke n̄kpọ nte itiat 325. Enye odu ke ufọt Equator ye Tropic of Cancer. Benin adian̄ade adan̄a ye Togo emi odude ke edme usoputin, ndien Burkina Faso ye Niger ẹdu ka edem edere, ke ini Nigeria odude aka edem usiahautịn, ye Unaisọn̄ Benin tutu esịm edem usụk.
Akamba obot ke Benin emi ẹkotde Mont Sobaro okpon ke n̄kpọ nte mita 658 (2,159).
Itie udia uwem ke obio Benin emi ẹdiọn̄ọde nte Reserve du W Niger, ye Pendjari National Park esida ediwak owo ẹdi ẹdise obio emi. Ediwak owo ẹsidise Enen, ekpe, antelopes hippos ye mme ebọk. Benin edi ebiet emi ekemede ndikụt mme ebua ikọt ye mme idiọk unam eken.
Eyo Benin enen̄ede ofiop onyụn̄ esem. Edịm esidep ke n̄kann̄kụk mbenesụk kpukpru isua ke ẹbaharede ukem ukem m̀mê n̄kpọ nte ikpat 51. Benin esinyene ukwọ edịm ye ndaeyo ikaba ikaba ke isua. Ata ukwọ edịm ke Benin esitọn̄ọ ke April esịm utịt utịt July, ndien ọkpọsọn̄ edịm isidepke ọtọn̄ọde ke September esịm November. Akpan ini ndaeyo esitọn̄ọ ke December esịm April, ndien ekpri ini ndaeyo esitọn̄ọ ke utịt utịt July esịm ntọn̄ọ ntọn̄ọ September. Ke Cotonou, eyo esifiop ke n̄kpọ nte 24 °C (75.2 °F), ekpenen̄ede ofiop, enye edi 31 °C (87.8 °F).
Nte ẹbaharede Benin edit
Ẹbahade Benin ẹsịn ke ikpehe 12. Ekem ẹbahade ido obio mmọ ẹsịn ke ikpehe 77.
- Alibori
- Atakora
- Atlantique
- Borgou
- Collines
- Donga
- Kouffo
- Littoral
- Mono
- Ouémé
- Plateau
- Zou
Ido Obio edit
Ndiye n̄kpọ edit
Mme n̄wed Beninese ẹma ẹnen̄ede ẹmụm isọn̄ ke obio emi mbemiso usem French ẹkekabarede ẹdi akpan usem. Felix Couchoro ekewet akpa n̄wed ke usem Beninese, kpa ofụn LEscorus ke 1929.
Ata ikwọ emi ekerede Angélique Kidjo ye andinam fịm kiet emi ekerede Djim Honosou ẹkemana ke Cotonou ke Benin. Badrou emi edide ewet-ikwọn ye Gnonnas Pedro emi esikwọde ikwọ ẹto Benin n̄ko.
Ido Ukpono edit
Ke ini ẹkenamde ubatowo ke 2010, mbahade 27 mbon Benin ẹkedi Christian. Ke ini mbahade 24 ẹkedide muslim. Mbahade 17 ẹkedi mbon Vodun, mbahade 6 ẹdi mbon ido ukpono obio oro, mbahade 1.9 edi mbon ido ukpono en̄wen ke ini mbahade 6.5 mikedịghe mbon ido ukpono ndomokiet.
Ufọkn̄wed edit
Benin edi kiet ke otu idụt ke ererimbot emi mme owo minenekede idiọn̄ọ n̄wed. Ke 2002, Benin ẹkesine ke otu mbahade 34.7 emi midiọn̄ọke n̄wed. Enyene isan̄ kiet emi ndutịm unọ ukpep ke Benin mikedịghe ke mfọn.