Eroŋ (VERB) Eroŋ la yelbiri naŋ maŋ wuli ka yelkaŋa eɛ la, na e la bee erɛ la.[1]
Eroŋ Parɛɛ (types of verbs)
1) Eroŋ kyelaa transitive verb
2) Eroŋ nemburee intransitive verb
3). Eroŋ kpateɛrɛ/kpɛglaa linking /helping verbs
4). Eroŋ kyelaa
Eroŋ kyelaa
Eroŋ kyelaa la eroŋ yelbiri naŋ maŋ de eterɛ yɛlɛ poɔŋ.
Aseŋ;
A baa digire la a boɔ
Ayɔɔ ŋmɛɛ Ayuo
A kɔkↄlaa lɛnnɛ la a nɛne
Denicia zanna la gane
A bie da ba de o
Sontaa daɛɛ lɔɔre
A yaŋya dɔɔ da za la a pɔge
Eroŋ nemburee
Eroŋ numburee la eroŋ yelbiri bee yelbie naŋ ba maŋ de eterɛ yɛlɛ poɔŋ. Aseŋ; gbiri, kpi, gɛrɛ,
wa, ane amine taaba naŋ poɔ.
Dabuo ka fo na wa?
Dede waana la kyɛ biezaa
O da gaaɛŋ yuoni naŋ pare
Saa da waaɛŋ zaameŋ
A karema kpaare koe saŋazaa
Eroŋ kpateɛrɛ/kpɛgelaa
Eroŋ kpateɛrɛ/kpɛgelaa maŋ are kɔge la eroŋ kyelaa bee eroŋ nemburee yɛlɛŋ. Ona la maŋ teɛ a
eroŋ nyaa. A yelbie mine la ama; e, waa, la, na, naa, da, ŋ.
Aseŋ yɛlɛ ama poɔ;
N e la naa
Fo waa la karema
O e la dɔgeta
Ba waa la yeere
Ayɔɔ e la karembie
Dabuo ane Weɛnaa e la koɔreba
Fo na toɔ wuli la a eroŋ yelbie ama naŋ be a saazu yɛlɛ ŋa kaŋazaa poɔŋ? Ana la e, waa. A
yelbie ama tontonne la ka a tage a erɛ ane eromparepigiraa lantaa. A yɛlɛ dɛndɛŋ soba, ‘N ane
naa’ waa la nenyeni. A eroŋ kpateɛrɛ/kpɛgelaa ‘e la’ la tage a lantaa. A yɛlɛ ayi soba, fo ane
karema waa la nenyeni. Eroŋ kpateɛrɛ 'waa la’ la tage a lantaa.
Erowuluu (Adverbs)
Boŋ la eronwuluu?
Eronwuluu e la yelbiri bee yelbie te naŋ maŋ de poɔ yɛlɛŋ bee yelgbɔgeŋ ka tenee wa boɔra ka te
baŋ;
a. Wagere na yeli naŋ na e, yeli naŋ maŋ e bee erɛ bee naŋ da e.
b. Lɛnɛɛ a yeli naŋ erɛ bee naŋ maŋ e
c. Benee bee zie na a yeli naŋ erɛ bee maŋ e
d. Lɛnɛɛ bui bui a yeli naŋ erɛ
Eronwuluu parɛɛ (types of adverbs)
Aseŋ:
Wagere Eronwuluu (Adverb of time)
A seŋ:
N wuli la a yelzu ŋa daare
Gaana yidaandɔɔ na gaa la Wa bie-kyebe
Yuoni naŋ pare saa da ba mi soŋ
O kulee la koroŋ zaa
Ba pono la a dɔɔ zu pampana
Lɛnɛɛ Eronwuluu (Adverb of manner)
Aseŋ;
A baa dire la a saabo gboragbora
A pɔge toŋ la a weɛ toma sonzaa
Baaloŋ baaloŋ lɛ ka a bie maŋ kyɛnɛ
A wiri zoro la kye kye kye
A seŋ ka a karema e o ŋaa
Bui bui eronwuluu (frequency)
Te maŋ gɛrɛ la weɛ biezaa
A karema maŋ waana la be tegi tegi lɛ.
A dɔɔlee ŋmeɛrɛ la o pcge deɛnɛ
Yuoni zaa ka ba maŋ gaa be
Daa zaa ka ba maŋ wa kyɛ
Bezie Eronwuluu (place)
Aseŋ;
A dɔɔlee na gaa la be bieou
A polisi dɔɔ wa la kyɛ
A pɔgelee be la Nawa yiriŋ
Naayirima dieŋ la ka a dɔgeta be