Wp/dga/ANAWƐ

< Wp‎ | dga
Wp > dga > ANAWƐ


ANAWƐ wa e la yuomo anaare kyɛ piili naabaa gaabu. Ona ne o sããbile Nuzaala biiri, Taawollo ne o yɔɔlee Wageretaɛ. Ka zieŋ wa nyaana, Nuzaala maŋ iri daŋ seŋ la Anawɛ, ka o iri yuo a nii yi neŋ ka a te ɔɔ moɔ pɔge meɛloŋ. O yoŋ la maŋ daŋ gaa a baa kyɛ pãã leɛ wa ka o ne Taawollo ane Wageretaɛ pãã gaa, ka banaŋ wa suo noɔre baare. Yuori la ka Taawollo ne o yɔɔlee Wageretaɛ maŋ di ka baa la ka ba maŋ gaa kyɛ Anawɛ la a naakyēē-zu soba. Ka banaŋ gaa ka ba tara a baa, Taawollo maŋ nyɔge la o yɔɔlee ka ba te bɔ maaroŋ soŋ a gaŋ kyɛ bare a nii ko Anawɛ ka o taa hana neŋ. Anawɛ ba pa nu kyɛ bonezaa naŋ pãã ba dɔgrɔ o tɔ bile na, o ba maŋ nyɛ ka nii kyeemo e la tontuo zaa ko o. Anawɛ ne o saa ba kyeere taa fēē zaa ŋa, toma lomboriŋ. Zenɛyɛlɛ, Anawɛ saa, naŋ wa be o voro, o ba deɛnɛ ne toma yɛlɛ. Noore maŋ ka a sigire daare zuriŋ ka o baarɛɛ kagelaa, kyɛ a koŋ la nyɛ o kɔnsuorii meŋ nyu kyɛ gaŋ. Zenɛyɛlɛ maŋ yele korɔ la o taaba, ka dakyeɛrako yeli ka kpaare la maŋ mee ka fo di boŋkãã, saŋa zaa ka ba naŋ wa gaa ka ba yeli o toma toŋ koŋ pɛnne yɛlɛ. O taaba na wa taa o la boɔlɔ Dakyeɛrako. Zenɛyɛlɛ tɔ ba dagena o kɔnoɔre zuŋ. A lɛ kookeree ka o bidɔɔ, Anawɛ meŋ taa ire neŋ. Anawɛ maŋ baŋ nyɔge la a naao kaŋa do zeŋ ka o naŋ wa nyɛ ka zie na o naŋ kpeɛrɛ ne a nii waa la sɔge yaga. O eɛ la lɛɛ ka o ne a nii zaa te milli taa bonso, onaŋ maŋ meelɛ a, sollo a kyɛ pɔrɔ a baleŋkpaba zuiŋ. Ŋaa ka Anawԑ maŋ are ne nii ŋa zaŋzaa waana ka ŋmenaa te kpɛ ka o ba taa ka o de o pare te mare teŋɛ. Daare kaŋa Taawollo nimiri naŋ le Anawɛ ka o do a naao kaŋa, o nyɛ la yɛlɛ a daare kyɛ zagre. Anawɛ nyu la daa seŋ lɛ zaa kyɛ pãã gɛrɛ yiri. O naŋ gaa ka o kpeɛrɛ die, ka Kɔnnobanyɛ, Nuzaala pɔge, naŋ wa gaa ka o nyɛrɛ Anawɛ, ka o leɛ la laa a le ŋmare, bonso Taawollo ne o yɔɔlee daŋ wa manne la a yɛlɛ ko o. “Nyɛ soɔbɔ, fo teɛre ka lɛ ka fo na e kyoore a nii ŋa zēē bee, fo saa e gaŋɛɛ ŋaa kyɛ o bɛ? A ŋaa meŋ neŋ o zu la ka fo ma meŋ e a tu a fo saa bɔgɔ gaa, kyɛ a koŋ kɔɔre fo meŋ na kare la ba bɔgɔ gaa zie na ba naŋ be. A ŋaa la ka Nuzaala maŋ vɛŋ ka N biiri maŋ tu fo gaa baa, a daŋ na wa erɛ ka fo te nyɔge ba zēē kyoore. A tɛgɛŋ la tɔ zenɛ, fo ne ba ko la gaa baa zaa, fo yoŋ na maŋ gaa be, soɔbɔ!” Aŋa ŋmaaŋa naŋ taa poteɛrɛ, baa meŋ taa la poteɛrɛ bee. Ka Anawɛ de kparepīī sɛ ne o noɔ mare. Nuzaala meŋ naŋ yi yɔ nyu nyu o dãã wa kpeɛrɛ ka a pɔge gɔnɔ a lɛ ka o fãã kyɛ soore, ka ana ba e ka Wageretaɛ de manne ko o. Wageretaɛ naŋ manne wa baare, Nuzaala ba haa o noɔre kyɛ te kpeɛrɛ die. Anawɛ baŋ ka o sããbile naŋ ba haa noɔre ŋa, zenyaane la ka ba na ŋmaara taa, bonso, a mine daŋ pɔge o la, ka Dagaaba nembɛrɛ maŋ yeli ka daŋ na nyɛ a taa la tiire damgbal-wogi. Ana zisoɔre na, Anawɛ ba nyɔge o nimiri pɔge lɛɛ kyɛ ka teŋɛ wa te be, ka o iri e fɛɛ! yi gaa te gaŋ dizage kaŋa poɔ. Nuzaala naŋ iri yi te ŋmaa o kpaaraa wa kpeɛrɛ na te bene Anawɛ ka lae! lae!, ka Anawɛ gaɛ la ka a kͻͻre. Anawɛ ta la beri ata gɛrɛ anaare ka o ba gaŋ dieŋ kyɛ na wa yele bondirii diibu yɛlɛ, kyɛ naŋ maŋ daŋ iribu wa yuo a nii meŋ gaa ne baa. Sommaalɛɛ la neɛ na naŋ pãã kaara Anawɛ ana beri ata na vuoŋ. O maŋ wa gɛrɛ weɛ zaa ka Anawɛ be la a weɛ noɔreŋ ne o nii kyɛ pãã kyɛllɛ o. Ka onaŋ wa ta a weɛ, o maŋ bare la a nii a weɛ noɔreŋ kyɛ de Sommaalɛɛ dogelee zo sigi bulee te ɔŋ kõɔ wa biŋ. Ka Sommaalɛɛ meŋ wa ta weɛ zaa o nyaga zie la ka o maŋ daŋ kaa kyɛ piili toma. Ka onaŋ wa de samaaroŋ yi ne yiri gaa, a zeɛre la ka o na te tole. Wagere mine meŋ, a weɛŋ la ka o maŋ gaa maale o nɔsuoraa. Azuiŋ, Anawɛ maŋ wa e la lɛ kyɛ pãã kyɛllɛ ka Sommaalɛɛ wa ne bondirii bee wa maale beiŋ ka ba di. A beri anaare daare ka Sommaalɛɛ fãã kyɛ soore Anawɛ, ka laafeɛ la eŋ ka o maŋ la daŋ baa gaabo lɛ kyɛ gba maŋ la e o yoŋ meŋ, ka yeŋ ka o beɛre mine na maŋ gaa? Lɛ la ka Anawɛ de a yɛlɛ manne ko Sommaalɛɛ ka o nyɔge o zu gɔge gɔge kyɛ de te kpeɛrɛ a weɛ poɔ. Sommaalɛɛ naŋ gaa ka o tara yiri, zie o naŋ daŋ kpɛ la Nuzaala die, a kpɛ te nyɔge o yeli yeli. Sommaalɛɛ naŋ ba yi kyɛ ka Anawɛ la lɛ te kare o nii wa pɔge kyɛ leɛ ka o gaa, ka Sommaalɛɛ yeli ka o leɛ waana. Nuzaala eɛŋ ŋa o naŋ inni a yɛlɛ kyɛ pãã bɛrɛ Anawɛ binne. A beri ayi daare la ka kyɛbaa e Anawɛ pē!. Dafēē naane ka o nyu ana daare na. Lɛ Nuzaala naŋ ŋmeɛrɛ, lɛ ka o pɔge meŋ zombie meŋ waana lere ŋa sakubo na. Ba kyi sereŋ bēɛ la a daare na. Anawɛ saa ne o ma sɔ-zomɔ zaa ka Kɔnnobanyɛ to, kyɛ Anawɛ naŋ waa bibile na, o ba maŋ nyɛ a ka a e dɔgeroŋ zaa ko o. Donweere, Anawɛ ma naŋ waana ka o kpi, o ba koŋ ka o nubiri bee o zu la ɔɔrɔ. O gõɔ poɔŋ la ka a kūū wa nyɔge o de te gɛrɛ. Zie la wa nyaa ka Anawɛ iri seŋ o fãã, a zo yi boɔle o sããbile ka o wa nyɛ o ma. Kyɛ a lɛ zaa ka ona eŋ baŋɛɛ la. Ka kõͻ maŋ te puoro waana ka biiree baŋԑԑ la. Pɔge la be bɔ̄e ka o kũũ meŋ bɔ̄e. Donweere ba maŋ tõɔ yɛlɛ ka o yeli, azuiŋ fo daŋ koŋ woŋ ka ona ne zagela la gɔnɔ. Dagaaba laŋkpeɛbo poɔ, a kũũ ŋa taa ba koorɔ weɛ lɛ, azuiŋ a nembɛrɛ naŋ wa lantaa a zenyaane na ba yeli ka see ka ba peɛre nyɛ bone na kũũ naŋ la ko Donweere. Nuzaala naŋ e a kũũ serebile na, ka ba yeli ka o gaa te peɛre a nyɛ bone na naŋ ko Donweere. Aŋ pãã waa ŋa nyuurii la ka ba tu a leɛ de biŋ o pareŋ na. Nuzaala naŋ iri gyeere wa baare ka o la la kyɛ yeli “N pãã la te peɛre nembuo? Ka N kpɛ ŋmɛnne neɛ ko a la te peɛrɛ o daana kũũ yɛlɛ. A o serɛ naŋ wa bebe teɛnɛ ka o yoŋ la koɔraa boŋ ba pɔge o? Tēē naane ka N de eŋ dããzeɛ poɔ ka o nyu, a ta la beri anuu kyɛ oŋ va vaare gaa? Kyɛ ka neɛŋ mɔɔ pãã soore ma ka boŋ ka ba pãã e ma, N na yeli ka wola? Ba kaŋa zaa ba e ma yeli zaa, kyɛ a nii mɔɔ yoŋ deɛnɛ la? Ka Donweere naŋ ba sage ka N de o naane ma o mɔɔ da na e la n pɔge wɛ? Kaapɔge o da koŋ kpi pampana ka onaŋ da sage. Ka N pãã na maŋ zeŋ kaara ka dɔɔ yuo na maŋ wa kpɛ fo die saŋa na ka maa la sabogi ka fo serɛ eele ba teŋɛ. Ka boŋ yɛlɛ la ka N pãã ko o? Fo ne a boma zaa zuiŋ la ka N ko o kyɛ na de, ka fo na leɛ ēɛ fo pare ka maa naane na de fo lɛ. La iri yeli lɛ ka N woŋ wɛ. Kyɛ N saa mine daparɛɛ, yɛ naŋ di suuri koma.” Nuzaala naŋ yeli yeli a yɛlɛ ama o yoŋ wa baare ka o leɛ ŋmaa tu foɔlaa kaŋa wa saaŋ a nembɛrɛ zieŋ. O yeli ko la a nembɛrɛ ka o peɛroo poɔŋ ka zēēdo baaloŋ la ko o. A ba la taa nɔkpeɛŋmɛ zaa bonso, o na la a yɛlɛ soba. Ka Dagaaba nembɛrɛ meŋ maŋ lɔɔ ba sekpagre kaŋa, ka ka zommo wa yi kõɔ poɔ wa yeli ka ɛbaa nimiri fɛgɛɛ la, ka boŋ nɔkpeɛne ka fo meŋ na baŋ la ŋmɛ. Donweere kuori naŋ wa gɔŋ baare, Anawɛ aremine sɔre la sori yi o sããbile zieŋ kyɛ na taa o gaa ka o te e beri ayi kyɛ leɛ waana. A ba ta daare ayi kyɛ ka Kɔnnobanyɛ erɛ ŋa bufuli lɛ, Ka Nuzaala kare Anawɛ bɔgɔ te taa o wa, a pore o biiri naŋ gɛrɛ naabaa zuiŋ. O yelibu na poɔŋ la ka Nuzaala gaa Anawɛ aremine zie te taa o wa, ka o la wa piili o naabaa gaabo.

Taawollo Ne Wageretaɛ Sakuuri Gaabo.

Anawɛ naŋ wa kpeɛrɛ o yuomo ayoɔbo poɔŋ la ka sakuuri wa a koraa poɔ. Pulitɛgɛ deme enne zaa wa maa bonso ba mine maŋ vɛŋ la ka ba biiri yi gaa teŋyobo te gɛrɛ sakuuri kyɛ ŋaa eŋ sakuuri ta la ba meŋ yiri. Neɛzaa naŋ be Pulitɛgɛŋ pãã maŋ erɛ la ka o biiri zaa gaa sakuuri. Nuzaala meŋ nɔŋ la ka o biiri zaa gaa, gaŋ a zaa o meŋɛ pampuni biiri na, kyɛ pãã na bare a nii ko Anawɛ ka o kaara. Nuzaala naŋ wa manne a biiri sakuuri gaabo yɛlɛ ko Kɔnnobanyɛ, kyɛ pãã yeli ka ona nɔŋ la ka kaŋa kaara a nii. O noɔre ba le teŋɛ kyɛ ka Kɔnnobanyɛ ŋmaa o, ka ona biiri bayi na zaa na gaa sakuuri, ka kyɛ ma a nii kaabo yɛlɛ mɔɔ la ka Anawɛ bebe wɛ. Nuzaala meŋ ba la ŋmɛ nɔkpeɛne zaa bonso o poboɔbo maalɛɛ la. O baŋ ka Anawɛ na erɛ la kyɛ sonna o a o weɛ toma lomboriŋ. Aŋ pãã e ŋa da nɔŋ kyɛgeroo ka gbɛre bɔ yaane lɛ. A ba la ta daagbuli kyɛ ka Nuzaala gaa te sɛge Taawollo ane o yɔɔlee Wageretaɛ yoe a sakuuriŋ kyɛ ka Anawɛ meŋ taa a nii gɛrɛ ne baa. Karende-yeni la ka ba zaa bayi ne ba taa te piili. Yuomo ayi wa parɛɛ la, ka ata wa pare kyɛ ka Taawollo koŋ baŋ va baa ka o koŋ. O taaba zaa kpɛ la karenderi ata kyɛ o bambugiluŋ zuiŋ, o leɛ la dabori baŋa. Wageretaɛ eŋ paale la o taaba na poɔŋ ka ba gɛrɛ nimitɔɔre. Ba te kpɛ la karenderi anuu kyɛ ka Taawollo naŋ ba taa ka o geli pare o karendie na poɔŋ. Taawollo karema naŋ haŋ ne o wa te bale la ka o fãã kyɛ te nyɛ a sakuuri karemazuzeɛ, ka ba na daa o kpɛ ne karenderi ayi lɛ. Ana wagere na ka o leɛ la dɔɔ baare. O pãã maŋ taa la o taaba na eɛrɛ kyɛ kponno, o nu naŋ gaŋ ba zuiŋ. Nuzaala meŋɛ wa te bale ne la Taawollo yɛlɛ na a fãã kyɛ yeli ka o bare a sakuuri kyɛ wa ka ba kaara ba weɛ zieŋ. Taawollo leɛ yeli la o saa, ka ka koɔbo eŋ yɛlɛ la ka o yeli ka ona Taawollo bare a sakuuri, ka lɛ eŋ ka o ba nyɛ zie fēē zaa. Taawollo naŋ wa bare a sakuuri kyɛ weɛ yɛlɛ ba nyiile o kpaare. Ka onaŋ wa iri yi beguo see ka ŋmentɔn-zeɛ boore zaa wa te baare kyɛ ka o na leɛ wa die. Ka o la wa die ba nyԑ bondirii di meŋ tawae la pͻge o ma. Wageretaɛ eŋ naŋ paale la o taaba na poɔŋ ka ba naŋ gɛrɛ a sakuuri. Gyuunea haae karenderi ayi poɔŋ la ka zubie tuo o. Kandabaŋkalɛ zaa maŋ e la puori yelyaga. Wageretaɛ ne o taaba gaa la sakuuri beguo kaŋa kyɛ yeli ka ka ba kpɛ moɔ te bɔ taama suo noɛ. Onaŋ te kpɛ taaŋaa kaŋa pare, a nyɛ taambeenee naŋ gaŋ. Wageretaɛ eŋ naŋ gaa ka o de a taaŋaa ka “kerep” muri la goɔ o lɛ. O baŋ ŋmɛ la kpɛlle dayeni kyɛ yeli ka ba wa ko waao kyɛ lage te le, o ba la haa noɔre. O taaba na da wa ko la a waao kyɛ zo yi te boɔle a ba Karema kaŋa. Ana wagere na ka a karemazuzie naŋ ba wa sakuuri sɛre, azuiŋ o meŋ leɛ nyɔge la o karema-tɔ kaŋa lale ne o meŋɛ. Dagaaba maŋ yeli ka sieree zuiŋ ka walaa ne o pɔge maŋ yoɔrɔ. Ba naŋ kpɛ te de Wageretaɛ wa te tara die ka a saaɛ la. A pãã ba la fere ka ba de o ŋmeɛrɛ sane gɛrɛ ne zie zaa. Nuzaala noɔre sereŋ kpɛ la kõɔ ka o zeŋ ne. Ka ka yeli waana na pɔge fo, ka fo mabile la maŋ daŋ kpi. Kyɛ wageretaɛ e la Nuzaala nimiri. Ba de la Wageretaɛ tu ba komaale yeltuuri zaa kyɛ de o te ūū. Wageretaɛ kũũ daa bota poɔŋ la ka Taawollo meŋ erɛ o e neɛkaŋa boɔ pē!, a gɛrɛ ne daa na te koɔre. O ba ta zie zaa kyɛ baŋ nyɔge o. Ba de o la gaa ne o saa zie a te ŋmɛ o sane naŋ ta ona, bonso, a boɔ daana yeli ka pɔgenyaaŋaa nanyigiri ba erɛ bayi. Ka o boore na zaa naŋ bɔre ka Taawollo la waana nyɔgera a gɛrɛ koɔrɔ, a pãã de a sane zaa de ŋmɛ eŋ Nuzaala. Nuzaala nuuriŋ ba e a, o koɔre la nii ayi kyɛ na tõɔ yɔɔ a sane. Taawollo iree bebiri kaŋa a bɔre ka neɛ zaa ba baŋ zie o naŋ gaa. Pampana, Nuzaala ne o pɔge ane Anawɛ la pãã kyɛre a yiriŋ. Ama zaa kyɛ Kɔnnobanyɛ naŋ ba zanne yɛŋ fēē zaa kyɛ naŋ maŋ derɛ nimitīīruŋ pɔgerɔ ne Anawɛ. Anawɛ maŋ baŋ gaŋɛɛ kɔŋ gɛrɛ beri ayi die. Dagaaba nembɛrɛ maŋ yeli, ka ka saa pɔɔ naŋa ka kyɛ o bambaŋ la o bambaŋ. Nuzaala eŋ ba maŋ la baŋ o meŋɛ bonso, Wageretaɛ naŋ wa faa kyɛ bare ba zaa, dãã poɔ la ka o maŋ aŋ be suoro. O maŋ baŋ nyu la dãã a nyɛ bini ane duoruŋ zaa eŋ o bomaŋ. A ŋaa mɔɔ la ka fo na la wa yele weɛ gaabo yɛlɛ bee. Anawɛ la neɛ na naŋ kaara a weɛ laŋ ne a nii. Daare kaŋa la ka o iri yuo a nii gɛrɛ weɛ a te ta sogɔ ka Taawollo ne o taaba mine bata la va wa yi moɔ poɔŋ. Kaŋa zaa ne o soɔ, a yeli ka o bare a nii kyɛ gɛrɛ o gaazie bɔɛ lɛ. Anawɛ meŋ bala haa noɔre kyɛ ka baŋ kare a nii gaa. Anawɛ leɛ gaa la yiri te yeli ko a o sããbile, kyɛ Dabellɛ naao naŋ pãã ɔɔ Dabellɛ kyi baare. Nuzaala ba taa ka o yeli yeli zaa bonso ŋmɛ N meŋɛ ba taa kuori. Taawollo naŋ wa toŋ a lɛ gaa beri ata daare ka Nuzaala yi te nyu dãã waana wa le eŋ kɔloŋ-zage kaŋa poɔŋ a meŋ leɛ daparɛɛ soobo. Kɔnnobanyɛ naŋ wa woŋ a duoro ŋa, ka o pãã be nemburidaa poɔŋ. O mɔɔ kono bee o e wola? Pampana, Wageretaɛ naŋ kpi ba kɔɔre kyɛ ka Taawollo meŋ yi zo a leɛ wa kare ba nii meŋ gaa. Ka o serɛ meŋ la iri e a ŋaa. Nuzaala kuori zie wa e ŋa bibile kuori lɛ, haali gba ka Wageretaɛ kuori leɛ seɛ. Ka fõõ baŋ kɔre libiri fo baŋ la Nuzaala kuori zie, kyeŋkyamm. A seŋ ka a sereŋ waa a lɛ meŋ bonso Nuzaala ne o pɔge kaŋa zaa ba gɛrɛ koe. Ko-gaa, Dagapaaloŋ poɔ meŋ waa ŋa susu, ka ba maŋ lɔɔrɔ korɔ taa. A meŋ la gɔŋ yie la kyɛ ka Kɔnnobanyɛ ne Anawɛ pãã kyɛre a yiriŋ. Taawollo eŋ neɛ zaa ba la teɛrɛ o yɛlɛ.

Anawɛ Kɔmpare Gaabo.

Anawɛ wa nyɛɛ la ka o ne o mabile yoŋ naŋ kyare ŋa, ba gbɛɛ na kpeɛrɛ la taa yaga. O iri sigi la kɔmbɔmpaaloŋ koraa kaŋa ba naŋ boɔlɔ Suronipa, ana ta dire paa fēē fēē. O te kpɛ la kɔmbɔndɔɔ kaŋa ba naŋ boɔlɔ Papa Kofi die. Papa Kofi e la dɔɔ na o nu naŋ e tegeroŋ kyɛ o pãã ba taa pɔge kyɛ na wa yele bie yɛlɛ. Suronipa teŋɛ deme zaa maŋ yɛ huni huno la ka libitēē la ka Papa Kofi di. Kyɛ papa Kofi taa la kookoo weɛ te ta ŋa eekare lezare ne pie. Ka padire zaa wa kpɛ Papa Kofi die, o ba maŋ ta kyuu kyɛ la yi bonso, Suronipa deme maŋ kuri la o soba tobo, ba naŋ teɛre ka Papa Kofi e la libitēēdire zuiŋ. Papa Kofi meŋ daŋ zeŋ la Dagapaaloŋ kaŋa yuori naŋ di Bɔkuli. Be la ka o nyɛ o libie wa da ne a kookoo weɛ ŋa. Papa Kofi naŋ wa be Bɔkuli poɔ, pataase la ka o wa koɔrɔ, ka a maŋ nyu meŋ soŋ. Neɛzaa naŋ waa pataase nyuuro maŋ boɔrɔ la ka o ta papa Kofi zie bonso, o pataase maŋ waa a meŋɛŋ, daware fēē zaa ba maŋ kye a poɔŋ. Noba maŋ baŋ yi la tatenne wa de o pataase ameŋ gaa te yɔlle gba kyɛ koɔre. Papa Kofi kpɛ la Bɔkuli yuompie ne yeni kyɛ iri gaa o yiri Suronipa, a kɔmbɔmpaaloŋ poɔ. Dagaare yelibu pãã leɛ waa ŋa omeŋɛ kɔkɔre lɛ. A pãã waa ŋa Anawɛ yiriŋ la ka o be na. Ka yeŋe ba e ka o na yi te woŋ ba naŋ yele kɔmbɔnne, Papa Kofi eŋ daŋ ba turi kyɛ yeli a ko Anawɛ, onaŋ wa baŋ ka Anawɛ e la Dagabie baare. Yelmeŋɛ zaa, Papa Kofi de la Anawɛ ŋa o meŋɛ tɔre bidɔgeraa lɛ. O maŋ kaa la Anawɛ zieŋ ka o di tege kyɛ yare meŋ a ne a zaa ka paa la ka o wa ka o di. Ŋaa ka Anawɛ meŋ pãã teɛre ka o taa la saa bonso, onaŋ ire ka o saa meŋɛ kpie la. O ne o sããbile naŋ kpɛ zaa, a yɛlɛ ama taa ba maŋ nyiile o sããbile ne o pɔge kpaare. Ka o die bee ka o yarɛɛ, ba baga bamaŋ kyebe. Yeli o sããbile naŋ maŋ are ne la ka o de nii gaa baa bee weɛ. Papa Kofi wuli la Anawɛ a o kookoo weɛ tɔrebogiri zaa kyɛ pãã de eŋ o nuŋ ka o kaara. Anawɛ nyɛɛ la ka toma na papa Kofi naŋ ko o ka o tonɔ a kookoo weɛ na waa ŋa pɔge-toma ko o. Azuiŋ saŋa zaa papa Kofi naŋ maŋ wa gaa a weɛ, o eŋɛ zaaŋ maŋ maa ne toma na Anawɛ naŋ maŋ toŋ a weɛŋ. Anawɛ ne Papa Kofi toŋɛɛ lɛɛ te gɛrɛ yuomo ayoɔbo ka kaŋa zaa ba nyɛ o tɔ yelfaa. Saŋa kaŋa Papa Kofi maŋ boɔrɔŋ la ka o e Anawɛ nyɛ, a maŋ paale la kyɛ de libiri bee bonserɛ kaŋa de lɔɔ dakyɛ lɛ kyɛ te yire. O na leɛ waana ka Anawɛ de o maale biŋ ka o wa ta ka o de a bombalaa ko o. Azuiŋ Papa Kofi sage la Anawɛ di te sege lɛ zaa. O poɔŋ, o sagɛɛ la ka Anawɛ e la nempelaa kyɛ banaŋ ba puguro bazoraa o niŋeŋ na, o bamaŋ yeli aŋ yi ka Anawɛ na woŋaa. O pãã ba wa taa Anawɛ ne sige zaa, ka o tɔɔ daŋ wa gaa zie waana ka o iri de o boma zo, ane a zaa ka ba ba bagena nensaalaa baara. Papa Kofi gba na sage iri la Anawɛ ka banaŋ tere vuo ka o iri ba bayi na, kaŋa na naŋ taa yelmeŋɛ gaŋ o tɔ. Anawɛ naŋ kpɛ o moɔ ŋa zaa, o daŋ ba gaŋ teɛre ka o taa la yiri kaŋa banaŋ boɔlɔ Pultɛgɛ. O saa ne o ma la da na be be ka o erɛ yiri yɛlɛ. O mabile meŋ yoŋ la be be kyɛ o ba boɔrɔ ka o wa gɛrɛ yiri ka o ba so o meŋɛ. A zuiŋ yiri gaabo yɛlɛ ba nyiille o kpaare pampana. O teɛroŋ la ka o daŋ wa gɛrɛ a te ŋmaara o meŋɛ die, ka a ta wuli ka ona ne o mabile la la te laŋ la kpɛzie. A o teɛroŋ ŋa vɛŋɛɛ la o boɔbo zaa o naŋ boɔrɔ, o maŋ derɛ korɔ la a o yidaandɔɔ, Papa Kofi ka o binne ane o naŋ sage o di zuiŋ. Anawɛ maŋ derɛɛ hakelsonne teɛrɛ Papa Kofi a kyaare o kookoo yaago yeltarre. Ka Papa Kofi na yeli ka ana hakellee ŋa ba sonnɔ o, naapilaa la ka o leŋ. Papa Kofi maŋ iri la o kookoobie a de a tuo kyaa te gaa ne Aŋkara paaloŋ bee Komaase paaloŋ na te koɔre. Wagere mineŋ, a maŋ baŋ yallɛɛ soriŋ, ka a wuli ka sane la ka o ŋmɛ zaala. Anawɛ de la hakela teɛ ne o ka o ta maŋ bala derɛ a kookoobie ŋmeɛrɛ sane gɛrɛ ne a daa. Ka o maŋ boɔle a kookoo daareba ka ba maŋ wa a koraa wa da a kookoobie, bonso, ka o kookoobie maŋ waa la velaa. Dagaaba nembɛrɛ meŋ maŋ yeli ka bonsoŋ daara o meŋɛ, azuiŋ kookoo daara zaa naŋ baŋ fo kookoobie yɛlɛ na maŋ boɔrɔ la ka o ta kyɛ gba ka fo ba boɔle o. A ŋaa hakela Anawɛ naŋ de teɛ ne a o yidaandɔɔ, o daŋ ba la ŋmɛ sane de o kookoobie gaa ne daa kyɛ kookoo daareba maŋ zoro beɛrɛɛ taa o yiri soriŋ ka onaŋ wa iri kookoobie. Anawɛ bere la dɔɔ ŋaa ana boɔrɔ ka o taa pɔge kyɛ pãã zoro dabēɛ bonso, o yidaandɔɔ, Papa Kofi daŋ ba pore pɔge yuori onaŋ wa kpɛ o dieŋ zaa. Kyɛ la teɛrɛ meŋ ka a tɔɔ e yelmeŋɛ a lɛ noba naŋ maŋ yele ka o di la libitēē wɛ. O leɛ nyɛ la hakela ka o na soore o la a baŋ a yelmeŋɛ. Dagaaba nembɛrɛ maŋ yeli ka peɛre soŋ la woŋ soŋ azuiŋ Anawɛ iri kpɛ la Papa Kofi die zisoɔre kaŋa a te pɔge o. Ba naŋ puori taa wa baare ka Anawɛ nyɔge o noɔre pãã lage. “ Mba, N naŋ wa kpɛ fo die ŋa zaa fo naŋ ba de yelfaa e ne ma. Fo de maŋ ŋa fo meŋɛ bie lɛ. Nyɛ, ka neɛŋ ba nɔŋ fo yaa, a ba wuli ka yeli la ka fo maŋ de e ne o soba. N naŋ de n gbɛre wa neɛ Suronipa yeŋeŋ kyɛ, noba yeli la yɛlɛ paa koma saŋa na banaŋ wa baŋ ka fo dieŋ la ka N kpeɛrɛ. Kyɛ N e la neɛ kaŋa naŋ ba derɛ noba yɛlɛ tonɔ ne toma ka lɛ naane aŋa N da gaaɛ ka a kɔɔre. Fo ba nyɛ ama zaa N naŋ yele ŋa? Yeli kaŋa la ka N boɔrɔ ka N baŋ ka fo poɔŋ koŋ wa sãã. A da koŋ soma ka pɔge be a dieŋ, amaŋ tona a die tombilii? N naŋ wa kpɛ kyɛ zaa yeli kaŋa fo naŋ daŋ ba yeli ko ma la fo pɔge yɛlɛ. Yeli kaŋa be be la ka a seŋ ka N baŋ bee, bonso N maŋ boɔrɔŋ ka N yeli n pɔge deebo yɛlɛ ko fo kyɛ zoro dabēɛ.” Yeli naŋ na daŋ yi Papa Kofi noɔreŋ la “ N daŋ ko la nyɛ o tɔ donɛɛ zuŋ kyɛ” a la zeŋ lɛɛ kyɛ pãã wa lage o noɔre. “Ka neɛŋ da yeli ka n pɔge ba e gyenɛ neɛ zaa koŋ sage. Fo woŋaa n bidɔɔ? Pͻge la da veɛlɛ be, ka noba gba maŋ yeli ka N ba seŋ ne o. A ba wuli ka entɛne veɛloŋ yoŋ la ka o da veɛlɛ kyɛ o da waa bɔe meŋ, ka noɔre lɛnlɛŋ gaŋ kyeɛ zoore kyɛ ka nensaaloŋ ko fãã. Fo ba nyɛ? Naaŋmene maŋ e la yɛlɛ mine kyɛ yeli ka te ta soore, ka lɛ naane nensonne la ba kɔɔrɔ a teŋɛ zuŋ kyɛ. Poɔ la ka o wa taa a waana ka o dɔge a kpi ne a poɔ. N gba ba nyɛ n bie meŋɛ ne nimiri. Ama la ka noba maŋ yɛ yele ka N de la n pɔge di ne libitēē. A ba wuli ka ba ba yele a maŋ wono, balebo la ka ba bale. Ka maa pãã zeŋ ne n dakoɔloŋ ba seɛ? N ba baŋ yeli naŋ na la e ka maa la de kaŋa, yeli naŋ pɔge ma maŋ ba taa pɔge la lɛ, N bidɔɔ. Dagaaba nembɛrɛ maŋ yeli ka, ta ta ma seɛ la barema n nu kyɛ maŋ la yeli ka suuri soba meŋ ba nyeɛrɛ bini sori noɔreŋ.” Papa Kofi naŋ wa yeli a ŋaa baare, Anawɛ noɔre kpɛ la kpore ka Nembɔɔ nyɔge o taa aŋa neɛ naŋ leŋ daseelɛ na. Anawɛ leɛ soore la papa Kofi, ka wola la ka donɛɛ zie zaa ba seɛ o tɔ? Ka ona eŋ, ka ka Naaŋmeneŋ na nyɔge o leɛ piiri ka o poɔ na pɛle la. Ka nyɛ piiri naŋ gaŋ lɛ yaa, ka saa maŋ wa pɔɔ o la, ka ŋmenaa wa ŋmɛ, ka vūū wa vuuli, ka toloŋ ne ɔɔre beɛrɛ taa o zuŋ kyɛ o baga. Papa Kofi meŋ leɛ yeli sage o la, ka lɛ koŋ baŋ e, ka kyɛ ona eŋ kaara, ka ka onaŋ wa nyɛ o nimiri pɔgeboɔraa ka o yeli ko o. Papa Kofi la yeli ko la Anawɛ ka pampana ka ona yoŋ la o neɛ zaa donɛɛ zuŋ kyɛ. Ka o meŋ yoŋ la ka o saa ne o ma dɔge. Ba kūū puoriŋ la oŋ yi gaa a Dagapaaloŋ lɛ. A te gɛrɛ la kyuuri ata ka Papa Kofi naŋ manne o pɔge yɛlɛ na ko Anawɛ na, naŋ maŋ zoro yoɔrɔ la o zuŋ. O teɛroŋ la ka nensonne la ba maŋ naara donɛɛ zuŋ, azuiŋ la ka nenfaare pore lɛ. O pãã kpɛ la nemburidaa, ka o na de pɔge bee ka o na yoɔra dakoɔroŋ. O la teɛre ka ka neɛŋ meŋ ba la taa saamɔnɔ, ka donɛɛ ba derɛ o daana paala noba poɔŋ, ba naŋ pãã ba ŋmaara weɛ ennɛ baŋkaloŋ nu baare. Suronipa daa kaŋa daare la ka Anawɛ yi ka o meŋ te bɛlle noba fēē. O naŋ kpɛ a daa, o ba gaane ta gbɛre bota kyɛ ka o ne Poɔfaa niŋe e taa gborototo. Yeli ne o yelmeŋɛ, boɔ ne o boteɛne, Pofaa ta la pɔge a kyeenɛ gɔmɔ, ka dabēɛ naane ka fo de o te manne ne gyenɛ. Ka neɛŋ na to Pofaa see kyɛŋ te gaa be, ka lɛ naane fo koŋ baŋ nyɛ zombiri o eŋɛŋ a iri. Anawɛ ne Pofaa nimie naŋ le taa, a eɛ ŋa ba naŋ daŋ baŋ taa kyɛ kyɛre na. Pofaa veɛloŋ ŋmaa la dabēɛ eŋ Anawɛ ka o boɔrɔ kyɛ ba la boɔrɔ ka o ta Pofaa, a wa fãã kyɛ ŋmaa goni furi o pare kyɛ yeli ko Pofaa ka o na nɔŋ ka o wa ɔnne kõɔ korɔ o. Ba are la be di dɛmmɛ te gɛrɛ wagere mine ne a taa, ka Anawɛ fãã kyɛ tu o te baŋ o ɔŋɔ. Waabo ŋmɛ gbore gbore naane koorɔ o be, zie naŋ yeli ka o nyaana ka Anawɛ be la Pofaa dieŋ. O ne Pofaa tuo la taa wa gaa o kpɛ zie ka o na te baŋ be kyɛ ka o de o wuli ne o yidaandɔɔ meŋ. Papa Kofi naŋ gaa ka o nyɛrɛ Pofaa ka o leɛ teɛrɛɛ o pɔgekūū na yɛlɛ bonso, Pofaa ne o tɛɛtɛɛloŋ ba seŋ kparepīī bogi. Papa Kofi yeli la Anawɛ ka o vɛŋ ka Pofaa wa ka ba ne o kpeɛrɛ kyɛ ka o maala bondirii korɔ ba. Pofaa meŋ yeli ka paa-woo-paa la ka o wa ka o di a kɔmbɔmpaaloŋ. Papa Kofi nyɛɛ la ka a na e la laafeɛ ko ba bayi ba zaa naŋ waa dagabiiri zuiŋ. Anawɛ naŋ yeli a yɛlɛ ko Pofaa, o ba la haa noɔre, boŋ ka zɔŋɔ da boɔrɔ eŋ? Pofaa naŋ wa, Anawɛ ba sage ka o ne o laŋ die bonso ba naŋ ba baŋ taa soŋ soŋ. Ba ko o la o yoŋ die ka o kpeɛrɛ kyɛ ka ba na kyagra o gyogo ne o yel-erre. Ba ne Pofaa kpɛɛ lɛɛ te gɛrɛ kyuu ne kyɛlle kyɛ baŋ kyagra o gbɛkyɛne, ka o na baŋ e la pɔge deraa bee. Ba kpeɛbo kyuuri ayi puoriŋ ka Pofaa teɛnɛ ka o nyaga kpɛ la teŋɛ baare. A saŋa meŋ ka o baŋ ka Papa Kofi nu e la tegeroŋ. Pofaa yeli ko la Anawɛ ka o e ka ba de Papa Kofi kyawale na zo bɔ zie gaa. Anawɛ vɛŋɛɛ ka Pofaa baŋ ka, ka onaŋ daŋ la ɔgere a yɛlɛ ŋa taa ka o woŋ, ka o waabo na seɛ la o gaabo. Ka ba taa zuiŋ ka nensonne ba la pore donɛɛ zuŋ lɛ. A lɛ beri anaare daare ka Pofaa maale bondirii baare a de tēē ka o eŋ ka Papa Kofi ne Anawɛ na di kpi kyɛ ka o de a boma zo. Selaa ŋmene naŋ pãã ba e gyuuni ŋmene baare, o naŋ de a tēē ka o ennɛɛ ka Anawɛ la lɛ va wa kpɛ, sooma nimiriŋ dakoma nimiriŋ, ka Pofaa are kyorɔ. Anawɛ are kaa o la lɛɛ a de te yire ka o ba haa noɔre. Ka sããbeiu la ma kare o meŋɛ, nɔdaa ba koŋ pɔge Pofaa kyɛ ka o bɔre. Anawɛ meŋ naŋ ba yeli a yɛlɛ ko o yidaandɔɔ kyɛ nyaabo la ka Papa Kofi iri ba nyɛ Pofaa a soore Anawɛ ka o pãã de a manne ko o. Dagɛrɛ be koroŋ ka gbɛre bɔ yaane, Anawɛ naŋ iri wa te ta ŋa ka o ne pɔge zaa ba taa are ka N wa. O maŋ de la o toma yɛlɛ ka a e nimizie gaŋ yeli la yeli zaa. Pofaa la o pɔgebɔ piilaa kyɛ ka o meŋ wa ŋmaa o põɔ lɛ. Anawɛ yeli ka ona eŋ pɛge la o nuuri yi pɔgeba eŋɛŋ bonso ka onaŋ na de pɔge kyɛ o pɔɔ na erɛ wa de pɔge gyogo naŋ lɔre, ka o gyogo meŋ gba la soma meŋ kyɛ o pɔɔ koŋ kɔɔre donɛɛ zuŋ bonso nensonne ba maŋ kɔɔre kyɛ ka ba boma da baare. Anawɛ meŋɛ tore baŋ ka bipɔlevelaa la o, a taa nimizeɛ meŋ ne toma, ka pɔge zaa na boɔrɔ ka o ne o laŋ yɛlɛ. O meŋɛ na meŋ boɔrɔ la pɔge ka ka o ne o zeŋ kyɛ pãã zoro dabēɛ ka o tɔɔ wa erɛ wa de o mabile Kɔnnobanyɛ bee Pofaa tasoba. Anawɛ e la neɛ kaŋa naŋ nɔŋ noba yɛlɛ ane a zaa ka o ba maŋ tõɔ lanna o taaba poɔŋ a pore o toma zuiŋ kyɛ o koŋ nɔŋ ka o de pɔge ka o wa wɛlle o ne o noba bee o taaba taaŋ.

Anawɛ Pultɛgɛ Leɛ Gaabo

Anawɛ yeli ka dɔɔ ba kpeɛrɛ o tɔ yiriŋ, sori meŋ ne o tɔɔre zaa kyɛ o maŋ taa la baaraa kyɛ yeli ka a seŋ ka o gaa o yiri. O te yeli ko la o yidaandɔɔ, Papa Kofi, ka o na nɔŋ ka o leɛ gaa o yiri Pultɛgɛ, ka o naŋ yi be kɔɔrɛɛ la. Papa Kofi poɔ pɛlɛɛ la kyɛ ba la pɛlɛ meŋ bonso o ne Anawɛ kpeɛbo soŋ o la yaga kyɛ onaŋ pãã na gaa ŋa aŋ ka o na la baŋ nyɛ ka ba baŋ la kpɛ ŋaa? O yeli ko la Anawɛ ka o ko o kyuugbuli ka o de leɛ o meŋɛ a bare o ka o kulo. Papa Kofi naŋ baŋ ka ka Anawɛ gaaɛ o ko la baŋ nyɛ o tɔ zuiŋ, o de la o kookoo weɛ na koɔre a laŋ ne o die na zaa bonso ka Anawɛ wa gaa baare, o ko la baŋ nyɛ o tɔ kyɛ o meŋ ba la e bibile a na baŋ la gɛrɛ weɛ bui bui. O wa nyɔge la a kookoo weɛ libie na poŋ ziiri ayi ana de kaŋa ko Anawɛ kyɛ meŋ de a kyɛlɛɛ na ne a die libie paale ne ana na onaŋ biŋ saŋa zaa a meŋ zo gaa Naasalpaaloŋ. Papa Kofi boɔbo naŋ wa nyɛ baare o wa boɔle la Anawɛ a yeli ka ŋaa eŋ ka o na baŋ e la siri ka o bare o. A beri ayi daare ka Papa Kofi de o yi ne teŋɛ poɔ ana te bare o ka o gaa Pultɛgɛ. Papa Kofi te bɔ la lɔɔre a vɛŋ ka lɔɔre ŋa tege ne Anawɛ yoŋ boma, neɛ gba naŋ yi Naasalpaaloŋ te are zomm. O da la kyensi pagere anaare, daare, pimbie, bonsurri, boŋganaa, bondimaal-boma a laŋ ne boŋkpɛlɛkpɛlɛ o naŋ na gaa yiri ka a yɛlɛ na ta te ferɛ o. O naŋ wa baare, o la de la vanyuu naŋ ba poɔrɔ ne kɔre ko Anawɛ kyɛ yeli ka, “Te layiri na la ŋa. Fo yuompie ne ayi fo naŋ toŋ ko ma yɔɔre la lɛ kyɛ bone zaa naŋ be a lɔɔre poɔ e la fo boma. N ba boɔrɔ ka fo te ta yiri ka yeli zaa la ferɛ fo. N koɔre la a kookoo weɛ a ne a die azuiŋ te naŋ bara taa ŋa, N meŋ na gaa la Naasalpaaloŋ te pɛnnɛ. Ka fo wa gaaɛ te kaara fo meŋɛ zie soŋ kyɛ mɔ kyɛ de pɔge meŋ a tɔɔ wa waa N waraa ŋa tɔ. N ba boɔrɔ ka fo yɛlɛ yi ne n toɔraa ŋa bonso, noba kpoŋ naŋ ba baŋ ma maŋ teɛrɛ ka n malfa la ba tonɔ. Ka pɔge bee bie la ka N da taa, N da koŋ bala ŋaa kyɛ Naaŋmene na soŋ fo la, a kpɛ ne fo velaa” O naŋ yeli ŋaa wa baare ka o de te gɛrɛ kyɛ ka Anawɛ lɔɔre meŋ dii-iri. Zie naŋ wa nyaana malamala ka Anawɛ kpɛ la Pultɛgɛ. O vɛŋɛŋ ka a lɔɔre gaa te are Sommaalɛɛ yiriŋ. Sommaalɛɛ naŋ wa yire ka Anawɛ la, o voorɛŋ ŋa naao lɛ kyɛ yeli ka Naaŋmene bareka onaŋ leɛ waane o bidɔɔ ŋa. O ne Anawɛ puore la taa kyɛ ka Sommaalɛɛ soore Anawɛ a anaso o naŋ waana ba gɛrɛ o saa die kyɛ waana ona Sommaalɛɛ die. O la leɛ ŋmaa la o noɔreŋ a yeli ka suuri ba maala yeli zaa kyɛ faaloŋ meŋ ba yɔɔrɔ faaloŋ sɛne. Ka Anawɛ e ka ba gaa te kɔre a tuobu Nuzaala dieŋ, ka dikpale be be la ka o na te kpeɛrɛ. Anawɛ meŋ ba la ŋmɛ nɔkpeɛne. Ba naŋ te tara ka Kɔnnobanyɛ meŋ la vuuro wa yire ka o pɛge o niŋe. O ne Anawɛ nimie naŋ wa ka a kpaara taa ka kõɔ laalɛɛ Kɔnnobanyɛ nimie a puoro sigire o nyaa. Anawɛ naŋ ba tɔŋ kyɛ baŋ kɔre a boma zaa yi a lɔɔre poɔŋ kyɛ oŋ pãã te puori o mabile. Kɔnnobanyɛ deɛrɛ la a puoro laŋ ne kuori bonso o daŋ ba teɛre soŋ ko Anawɛ zaa kyɛ gyuuni ŋmene ne selaa ŋmene naŋ ba e yeni, zenɛ aŋ di vi? O naŋ wa de o biiri seɛ Anawɛ, zenɛ yeŋ ka ba be? O ba baŋ ka ana na zaa o ne o serɛ naŋ wa de erɛ ne Anawɛ ka nyooroo la ka o nyoorɔ o lɛ. Anawɛ soore la o mabile bone naŋ waane ka o koŋ la baŋ kyɛŋ kyɛ maŋ torɔ ne o pare bonso o naŋ wa gaa Sommaalɛɛ yiri o ba kyɛ a ko o. Kɔnnobanyɛ de la o laadimee zaa onaŋ di manne ko Anawɛ ka o zeŋ ka ɔɔkyi yi o bonso Anawɛ e la neɛ kaŋa naŋ zoro nensaalaa nyɔnono. O naŋ manne a yɛlɛ wa baare, o pãã sigi gaŋ vɔgle la o puoriŋ mu! mu! mu! a vaara o nuuri kyɛ yeli ka Anawɛ vɛŋ ko o, ka nyuuri la vɛŋ ka o e ana na zaa o naŋ e. O vɛŋɛɛ la ka Anawɛ baŋ ka ona la wa vɛŋ ka o saa mine kyɛ wɛre. O ne o zu, la tɔ o serɛ Nuzaala eŋ ka o ko o saa Zenɛyɛlɛ kyɛ na de a nii zaa ka a e ba yoŋ soobo. Zenɛyɛlɛ naŋ wa kpi baare, oŋ la nyɛ ka o serɛ leɛ erɛ la Doŋweere, Anawɛ ma tamaa. Ane a zaa ka Nuzaala la bile kyɛ o wa daŋ la pɔge deebo bonso, Zenɛyɛlɛ wa kanɛɛ la a seŋ ka o de pɔge kyɛ ka o teɛroŋ ba wa gɛrɛ be fēē zaa. O nimizie zaa wa are la weɛ toma lomboriŋ. Ba maŋ wa yele la pɔgede yɛlɛ ka o yeli ka o pɔgede wagre naŋ ba ta. Nuzaala kyɛlle la o beɛre ŋa lɛɛ te fãã kyɛ te de o pɔge, Kɔnnobanyɛ ŋa, azuiŋ Zenɛyɛlɛ wa e la neŋkpoŋ Nuzaala eŋɛŋ kyɛ ona la wa tu puori de pɔge. A lɛ zuiŋ Zenɛyɛlɛ naŋ wa kpi kyɛ Doŋweere gba ba wa saaŋ serekulo, bonso, dayeni yoŋ la ka o naŋ wɛle seɛ. Kɔnnobanyɛ naŋ wa baŋ ka o serɛ yɛ gyeerɛ la Doŋweere, ka o la moɔnɔ nimiri, lɛ o naŋ na e ka o yi kyɛ bare o serɛ ko o. Ana la ka o la mele mele lɛɛ ka o serɛ la te iri o nyɔvore. Ama zaa o naŋ manna kyɛ ka Anawɛ arɛŋ ŋa bommeɛraa na kyɛ kaara o. Anawɛ yeli ka ona eŋ ba taa o ne yeli zaa bonso o nyɛ la a nyenɛ nyenɛ yi a poɔŋ. Ka anaŋ kpɛlle o biiri ŋa bayi kaŋa zaa naŋ gba ba kkyebe, ka o serɛ paale, ka ona meŋɛ na meŋ ko la baŋ ŋmɛ bini ka a yaare, azuiŋ ka ona de ko la Naaŋmene kyɛ te nyɔge o ka o iri zeŋ. Anawɛ kpɛ la die kyɛ la teɛre Taawollo meŋ yɛlɛ a la leɛ yi wa soore Kɔnnobanyɛ, ka o ba la woŋ Taawollo meŋ yɛlɛ wɛ? E milli mɔɔ taa la deɛnyiriŋ, Taawollo naŋ yɛ zu zu a boma a wa baare kare o ba nii na meŋ gaa di baare, o ba teɛre ka nõɔ la kpɛ kpaare. Bɔa-nyaa deme kyiiruŋ la nanyigi yɛlɛ. Ka ba meŋɛ bieŋ gba zu bone kyɛ ba maŋ beɛle o la bare tembeenee. Taawollo ne o taaba na naŋ di a nii libie baare ka zie kɔɔle eŋ ba wɛ, kyɛ enne meŋ naŋ koŋ tole baare, wola baŋ na e ka ba ko la kpɛ nanyigiri bɔgɔ. Ba la iri gaa te you la dɔɔ kaŋa gaŋa zesoɔposentaa, a kare nii ayi na te koɔre. A nii yiibuŋ ka a dɔɔ meŋ wa yieŋ ne o malfa, a tanne kyɛ yeli ka ka kaŋa zaa e kere ka o ŋmeɛre o la koorɔ. Tantabaa lɛ ka noba mɔɔ ba laale be zaa. Ba wɔɔ ba la soŋ kyɛ iri bipɔlɔ mine ka ba beɛle ba eŋ soriŋ. A wagre na meŋ la ka Kɔnnobanyɛ wa gaŋ nyeɛrɛ bini mɔgrɔ o meŋɛ lɛ. Taawollo zarema gba ba wa yiri Ka ba na nyɛ. Kɔnnobanyɛ yeli ko la Anawɛ ka Taawollo yeli zaa ba beɛrɛ o te seŋ o naŋ ba nyɛ o bie ŋa naŋ koŋ ũũ. Kyɛ de manne lɛ a duoro naŋ e ta o. Ka o da e kpeɛŋaa meŋ gba kyɛ wagre na a duoro naŋ Bɔa-nyaa wa tara Pultɛgɛ ka zɔŋ pare la borebo. Anawɛ wa ŋmorɛɛ o saa mine dabori na zaa kyɛ leɛ ŋmaa kyensi dibie ata ka o ne o mabile kpeɛrɛ. O la maaleŋ ŋmaa la yaago die meŋ ka o yi are o yoŋ ka o sagre sagre o zaa ne boŋkoɔree ne libie na onaŋ waane yiri na. Anawɛ yaago ŋa vɛŋɛɛ la ka o yuori do ŋmɛ laale Pultɛgɛ paaloŋ zaa. Ka noba maŋ yi tatenne kyɛ beɛre wa Pultɛgɛ, Anawɛ zie na wa da boma. O nimimaaroŋ zoe zuiŋ, o sonnɔ la noba naŋ ba maŋ taa a eebo gaŋ a zaa nenyaane ane sakubiiri. O eŋ la o mabile meŋ naaloŋ poɔŋ bonso o ba la gɛrɛ weɛ kyɛ bone na zaa onaŋ boɔrɔ, o na nyɛ o la. Anawɛ yeli ka o ba taa ma ka ona naane azuiŋ o ba deɛnɛ o yɛlɛ. Kɔnnobanyɛ nyɛɛ la ka taabo na Anawɛ naŋ ta na ka ana soma la ka o taa pɔge meŋ kyɛ maŋ nyɛ ka Anawɛ yel-erre zaa ba maŋ gɛrɛ pɔgede zie seŋ, oŋ pãã zoro la dabēɛ ka o yeli pɔgede yɛlɛ ko o. Ka bone kye die o ba kye soriŋ waana? Nõɔzie te de la o pɔgeyaa aŋ wa ko Anawɛ, ka nyɛ o pɔge. Nõɔzie naŋ wa gaŋ kyɔɔ noɔre ka Anawɛ yɛlɛ naane aŋa o eele ba teŋɛ kyɛ ona la vɛŋ baŋ de o zo ta zie na onaŋ wa gaane o mabile ka ba te tege o. O la soŋ ba la ne bondirii bonso, o naŋ wa gaŋ a lɛ, o ba tõɔ kɔ kyɛ fēē na meŋ naŋ be be baŋ wa kɔrɔ koɔrɔ kaara o. Nõɔzie pãã ba baŋ lɛ onaŋ na puori Anawɛ ne nensaaloŋ na o naŋ wa taa ne o ane o yideme, kyɛ o meŋ pɔgeya-yeni ona taa kanɛɛ la a ta serɛ kulibu. Nõɔzie ba niiri, o de la o pɔgeyaa ŋa te ko Anawɛ kyɛ yeli ko o ka kɔn-ɔnnɔ la ka o waana ne o. Ka o ba baŋ lɛ o naŋ na e yɔɔ o sɛne, azuiŋ bone onaŋ taa la ŋa ka o de ka o e o pɔge. Anawɛ ne o pɔge ŋa kpeɛbo sereŋ maalɛɛ la ka ba yele wono taa meŋ. Dagaaba nembɛrɛ maŋ yeli ka, ka saaŋ paŋ naŋa ka kyɛ o kpaŋkpaŋ la o kpaŋkpaŋ. Kɔnnobanyɛ nyɛɛ la ka Anawɛ naŋ taa pɔge ŋaa ka o ko la kaara o soŋ kyɛ inni ana na zaa o naŋ wa e ko o. Nembeiu yaŋ nembeiu la, ka fo nɔŋɛɛ maŋ de o kyaale kyɛ o na yeli ka o neɛrɛɛ goore. Kɔnnobanyɛ de la Anawɛ pɔge gaa ne bɔɔbogedie s te leŋ o dɔgebo ka o na ta wa erɛ taa bie, a pore ka ba na pɔɔ wa taa la bie a ko la kaara o zuiŋ. Ba be be la lɛɛ yuoni gbuli ka bie ba wa ba kyɛ baŋ naŋ kpeɛrɛ soŋ, nɔkpeɛne zaa ba kpeɛrɛ ba.

Kɔnnobanyɛ naŋ wa iri gaa baare ka Nõɔzie meŋ iri kyɛ yeli ka o koŋ baŋ zeŋ kaara ka vi ama taa di o, kyɛ danne o meŋɛ ka “Moŋyaalbie koŋ bere bie gaa Sazeɛ ka naao zenɛ” ka see ka o bɔ a yɛlɛ ama nimiri. O gaa tɔ la togboraa ka a te yi ka ba leŋɛɛ o pɔgeyaa dɔgebo. O ba gaŋ, o mɔ la kyɛ tu tuubu na zaa naŋ seŋ ne ka o pɔgeyaa ŋa na so o meŋɛ. Nõɔzie maale la a yɛlɛ ka o ba vɛŋ ka o pɔgeyaa ne o serɛ baŋ yelzaa. A lɛ kyuuri ayi puoriŋ ka Anawɛ pɔge ŋmaa seɛ. Ba biiri bata sobaŋ ka Kɔnnobanyɛ kɔŋ o nyɔvore. Neɛzaa naŋ erɛ yelzaa, ka soŋ la woo a yɔɔre daŋ koŋ bale fo, ka faa la woo, fo na nyɛ la a sanyɔɔ. Azuiŋ yelzaa fo naŋ erɛ donɛɛ zu kyɛ, kyɛ fo teɛrɛ bieou bonso puori ba yaara leɛbo. Fo na yeli ka neɛ la ka fo boɔrɔ ka fo e bee dɔgre ka a leɛ wa tuo fo meŋɛ zuŋ, fo daŋ nyɛ fo naŋ de bɔle fɔɔ dankyini ka o ba leɛ wa fo zie?