Wp/dar/Ахъушала район

Ахъушала район (орос. Акушинский район) Дагъистайзибси район саби. Бай — Ахъуша. Район тӀинтӀбиубли саб Дагъистала байлизиб. Шантала лугӀи 52 812 адам (2010, дус).

Ахъушала район.

Тарих

• 1934 ибил дусла сентябрьла цаличиб ВЦИК-ли (Лебил союзла Центральный Исполнительный коми-тет) хӀукму бариб: Ахъушала миллатла (даргала)район акӀахъес ва Ахъушала ши районна центрли барес. ИтхӀели районнизи кадурхути 19 шила совет дуили сари.
• 1917 ибил дуслизир Ахъушала цалабяхълизир 2500 хъалибарг лерри, чузибра 10000 азир адам хӀербирути.
• 1920 ибил дуслизиб Ахъушала ши Даргала округла участокла бай(центр) сабри. Ила кадурхути 22 шила Совет лерри. 1926 ибил дуслизиб ил участок убасибсири.
• Итди дусмазиб белгӀуси ванза биули ахӀенри. Илгъуна агили цалабяхъла халкь мицӀираг адилкьнилизи ва устадеш дузахъниличи битӀикӀулри. Сукъбанти дирулри, дурала мераначи бузес арбашулри. ИмцӀатигъунти мурул адамтани диркьала шимази башули къумукъла мез далулри.
• Ахъушантани итхӀели «ХӀунтӀена Дагъистан», «Дарган», «Юлдаш» газетабала 3-4 экземпляр, ва ЦИК-ла «Известия» кайсутири.
• ИтхӀели бекӀлибиубси шила хозяйствола кьяли мицӀираг адилкьни сабри. БегӀлара гӀелабси мерличиб ванза бузахъни сабри. КӀел азирличиб имцӀати хъалибарглис 800-900 бархала шинни хӀеркуси ванзала чӀябар хайриличил бузахъес къияннири. БекӀлил ванза агарти 700 хъалибарг лерри.
• Ванза агарти хъалибаргуназирад 70 хъалибарг

вачрукьябала ва устнала сарри.

• Советуназирад справкаби сасили, шагьуртази арбукьес ихтияр сайсути адамтала лугӀи имцӀабикӀулри. 1920 дуслизиб Ахъушала участоклизибад 60 адам арбякьун. 1925 ибил дуслизиб – 360 адам.
• 1923 ибил дуслизиб Дербентла ва Къизларла тӀутӀила унхъразиб 100 адам бузулри. 1926 ибил дуслизиб батагъуназиб 580 адам бузулри. Мегьла гьундурачиб — 60 адам, гӀярбачибили — 350 адам.
• Хасти багьахънибазиб балахъули кьяйда, Ахъушала гӀярбачибани зе, бялихъуни, далга гечдирутири. Илдани Дагъсоюзла масани Гъуниблизира Хунзахлизира дикайчи дубурла шимази гечдирули бузулри.
• ВегӀла районна шимазир ванзурби хӀедиухӀели бахъал адамти яшав гӀяхӀбиахъес Астраханьна, Волгоградла, Ростовла областуназиб, Ставропольла крайлизиб, Калмыкиялизиб мицӀираг адилкьнилизиб ва цархӀилти хӀянчилизиб бузули саби.
• 1925 ибил дуслизиб Ахъушала жамигӀятлизиб 7-12 дусмала гӀямрула 700 урши ва рурси лебри.
• Муниципальное образованиебазибад бегӀлара халаси саби Ахъушала шила Совет, сунезир 4233 хъалибарг лерси ва чузиб 13830 адам лебти.
• Ахъушала районна шимазиб акӀубти районнизиб ва дураб бузули 7 адам Социалист бузерила Игит бетаур. Бахъал адамтани орденти сархиб.
• БусягӀят арагӀебли районнизир 59 школа лер. Илдазирад 34 урга даражала,11 таманни ахӀенси урга даражала, 14 бехӀбихьудла школа сари. Илдазиб бучӀули саби 6 азирцад дурхӀя.
• Районнизир хӀябал больница лер. Районна центральная больницализир ва Нахкибси участковая больницализир зягӀипти кабиркьес 160 койка лер. Туберкулезла больницализиб 25 адамли чула арадеш гӀяхӀбарес бирар.

Ахъушала къатӀ

ЧӀябар - 622,81 км² (1,24% 30-ибил мер) ЛугӀи - 53 396 адам (1,72% 18-ибил мер) Дарганти - 96% Булугуни - 3,2%

1. Ахъуша (12 313 адам) - ГӀяйнихъяб - БерхӀеинзи - Гьандрамахьи - Гумрамахьи - ГӀинзимахьи - Хъарша - Кертугмахьи - Семгамахьи - Ургубамахьи - Цергимахьи - ЧӀянкӀаламахьи

2. ГӀялиханмахьи (864) - ЧебяхӀ КамхӀямахьи

3. Аметеркмахьи (2139) 4. БурхӀимякьмахи (4837) - Ахсакъадамахьи - ЧебяхӀ Кавкамахьи - Кьякьмахьи - Узнимахьи - ЧӀигӀнимахьи - Яраймахьи

5. Бутри (945) 6. ЧебяхӀ МулебкӀи (1507) 7. ХӀямшима (1668) 8. Гьеба (673) 9. ХӀерхмахьи (2063) 10. ХӀинтӀа (1348) 11. Куркимахьи (335) 12. Дубримахьи (2108) - ГӀяймалабекӀ - Вайкъатмахьи - БурхӀимахьи - Къамкъадамахьи - ХӀяжнимахьи - ХӀенкьлакьар - ЦӀундимахьи - Шинкьбалакъада - Шумхримахьи

13. Кавкамахьи (1581) 14. Кьассагумахьи (798) - БикӀаламахьи - Букъамахьи - ЧебяхӀ Xъаршли - УбяхӀ Хъаршли - Гъуннамахьи - Къаддамахьи - Къарашимахьи - Урхьулахъар - ЧебяхӀ ЧӀигӀямахьи - УбяхӀ ЧӀигӀямахьи

15. МухӀи (3026) 16. Нахки (536) - ГӀерассамахьи - Уцулимахьи

17. Наци (841) - Гиягарамахьи - Караямахьи - Кубримахьи - Кулиямахьи - Мурлатинамахьи - ТӀузламахьи - Уржагимахьи

18. ТӀантӀи (846) 19. ТӀебекмахьи (3212) - Гъуладтимахьи - Куркаби

20. Урхьучимахьи (4108) - Куримахьи - ЦӀунимахьи

21. Усиша (3935) - Зилмукьмахьи

22. Цугни (1474) - ГъулебкӀи - Ургани

23. Шукьта (764) - ЦӀуликьяна