Kako ne postoji sloboda bez ograničenja, tako su i kod slobode ispoljavanja vjere ili ubjeđenja ograničenja moguća. Restriktivna, ali ipak dozvoljena. Sprovođenje ograničenja može provoditi isključivo država, kao nosilac suverene moći. No njena suverenost u ograničavanju slobode je ograničena upravo međunarodnim sporazumima, koje prethodno mora ratifikovati.
Univerzalna deklaracija edit
Među najprihvaćenijim međunarodnim sporazumima su Univerzalna deklaracija, (Univerzalna deklaracija o pravima čovjeka, Rezolucija Generalne skupštine Ujedinjenih nacija 217 A (III) od 10. decembra 1948. godine)[1] Međunarodni pakt (Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima, usvojen Rezolucijom 2200A (XXI) Generalne skupštine 16. decembra 1966. godine, stupio na snagu 23. marta 1976. godine) i Evropska konvencija (Rim, 4. novembra 1950.).
Univerzalne deklaracija o pravima čovjeka edit
Član 18. Univerzalne deklaracija o pravima čovjeka predviđa da “svako ima pravo na slobodu misli, savjesti i vjere; ovo pravo uključuje slobodu promjene vjere ili ubjeđenja i slobodu da čovjek, bilo sam ili u zajednici s drugima, javno ili privatno, manifestuje svoju vjeru ili ubjeđenje putem nastave, ispovjedanja vjere i obavljanja obreda.”.
Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima edit
Članom 18. Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima[2] predviđa se da “svako lice ima pravo na slobodu misli, savjesti i vjeroispovjesti. Ovo pravo podrazumjeva slobodu ispovjedanja i primanja vjere ili ubjeđenja po svom nahođenju, kao i slobodu da tu vjeru ili ubjeđenje ispoljava pojedinačno ili zajedno sa drugima, kako javno tako i privatno, kroz kult, vršenje vjerskih i ritualnih obreda i vjeronauku (stav 1.); Niko ne može biti predmet prinude kojom bi se kršila sloboda njegovog ispovjedanja ili primanja vjere ili ubjeđenja po njegovom nahođenju (stav 2.); Sloboda ispoljavanja vjere ili ubjeđenja može biti predmet samo onih ograničenja koja predviđa zakon a koja su nužna radi zaštite javne bezbjednosti, reda, zdravlja ili morala, ili pak osnovnih prava i sloboda drugih lica (stav 3.); Države članice ovog pakta obavezuju se da poštuju slobodu roditelja, a u datom slučaju zakonitih staratelja, da obezbjede svojoj đeci ono vjersko i moralno obrazovanje koje je u skladu sa njihovim sopstvenim ubjeđenjima”.
Evropska konvencija edit
Evropska konvencija[3] propisuje vjerska prava u članu 9.:"Svako ima pravo na slobodu misli, savjesti i vjeroispovjesti; ovo pravo uključuje slobodu promjene vjere ili uvjerenja i slobodu čovjeka da, bilo sam ili zajedno s drugima, javno ili privatno, ispoljava vjeru ili uvjerenje molitvom, propovjedi, običajima i obredom." (stav 1) i "Sloboda ispovjedanja vjere ili ubjeđenja može biti podvrgnuta samo onim ograničenjima koja su propisana zakonom i neophodna u demokratskom društvu u interesu javne bezbjednosti, radi zaštite javnog reda, zdravlja ili morala, ili radi zaštite prava i sloboda drugih." (stav 2). Evropska konvencija ima vrlo djelotvoran i institucionalizovan mehanizam sopstvene zaštite oličen u radu Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu.
Forum internum i forum externum edit
Sva tri sporazuma poznaju dva vida vjeroispovjedanja – individualno ili unutrašnje i kolektivno ili manifestaciono, tj regulisanje slobode vjeroispovjesti vrši se i ka unutra i ka spolja. Unutrašnja dimenzija manifestovanja, odnosno ispoljavanja vjere u teoriji ljudskih prava poznata je kao forum internum, nasuprot forum externumu kao manifestaciji vjere u užem smislu usmjerenoj ka spoljašnjem svijetu.
Forum internum edit
Forum internum predstavlja apsolutno nepovredivo pravo pojedinca da posjeduje i mijenja vjeru ili da ne vjeruje. To je zabran u kome nije dozvoljen ulazak i miješanje države niti bilo koga drugog ni iz jednog razloga, ma koliko neki razlog država smatrala bitnim. Forum internum upravo služi da zaštiti pojedinca od državne indoktrinacije, da omogući slobodan razvoj ličnosti kao preduslov svih drugih sloboda i da na takvom prostoru slobode omogući nastanak, razvoj, usavršavanje i promjenu misli, savjesti i veroispovjesti svakog razumnog bića. Na ovaj način se postavlja granica preko koje država ne može i ne smije da pređe. Univerzalna deklaracija se ne bavi ovim problemom dok Međunarodni pakt dozvoljava da “sloboda ispoljavanja vjere ili ubjeđenja može biti predmet samo onih ograničenja koja predviđa zakon, a koja su nužna radi zaštite javne bezbjednosti, reda, zdravlja ili morala, ili pak osnovnih prava i sloboda drugih lica”. U Evropskoj konvenciji je slično određenje uz dodatak zaštite “javnog reda, zdravlja ili morala, ili radi zaštite prava i sloboda drugih” (vidi gore).
Forum externum edit
Forum externum, međutim, kao ispoljavanje forum internuma u spoljnom svijetu, je javna sfera u kojoj je mešanje i moguće i često kontroverzno. Forum internum je spiritus movens forum externuma. Može se čak zamisliti postojanje unutrašnje vjere ( forum internum) bez vjerske manifestacije, ali ne postoji manifestacija ( forum externum) bez vjere. Sva tri međunarodna sporazuma nabrajaju pojavne oblike manifestacije vjeroispovjesti, bilo da ih terminološki određuju kao kult, vršenje vjerskih i ritualnih obreda i vjeronauku, ili kao molitvu, propovjed, običaj ili obred. Međutim, nije svaka aktivnost u vezi sa vjerom istovremeno i vjerska aktivnost. Ključno je napraviti distinkciju između aktivnosti koja je od suštinskog značaja za izražavanje vjere ili uvjerenja i one aktivnosti koja je samo neposredno inspirisana ili čak posredno podstaknuta vjerom ili uvjerenjem. Mnogo je bilo kontraverze u crnogorskoj javnosti oko istupa mitropolita SPC Amfilohija Radovića i njegovih sljedbenika i pokušaja da iz svojih vjerskih ubjeđenja nameću vrijednosti društvu koje su u potpunom neskladu sa demokratskim načelima i poštovanjem ljudskih i građanskih prava, baziranih na unutrašnjem zakonodavstvu Crne Gore i obavezama po međunarodnim sporazumima.
Država ne samo da ima pravo, nego je obavezna da onemogući kršenje osnovnih ljudskih prava, ako treba i krivičnim sankcijama. Da ne govorimo o tome da je ponašanje g. Radovića uticalo na nasilničko ponašanje pojedinih društvenih grupa, na koje on ima veliki uticaj, što dobija i konotaciju podsticanja na vršenje krivičnog dijela. Da je bilo koji pojedinac ili društvena grupa podnijela prijavu Evropskom sudu za ljudska prava u Strazburu, država Crna Gora bi bila obavezana da spriječi takva ponašanja!
Načelo zabrane diskriminacije edit
Načelo zabrane diskriminacije je i temelj na kojem počivaju ljudska prava i slobode. Ovo načelo, negativnim normiranjem odnosno zabranom određenog načina postupanja, štiti i slobodu vjeroispovjesti i omogućava uživanje drugih prava i sloboda bez obzira na pripadanje ili nepripadanje nekoj vjeri. Evropska konvencija poznaje užu i širu zabranu diskriminacije. “Uživanje prava i sloboda predviđenih u ovoj Konvenciji obezbeđuje se bez diskriminacije po bilo kom osnovu, kao što su pol, rasa, boja kože, jezik, vjeroispovjest, političko ili drugo mišljenje, nacionalno ili socijalno porijeklo, veza s nekom nacionalnom manjinom, imovno stanje, rođenje ili drugi status”.
Opšta zabrana diskriminacije edit
Opšta zabrana diskriminacije u odnosu na svako zajemčeno ljudsko pravo predviđena je fakultativnim protokolom Evropske konvencije: “Svako pravo koje zakon predviđa ostvarivaće se bez diskriminacije po bilo kom osnovu kao npr. polu, rasi, boji kože, jeziku, vjeroispovjesti, političkom i drugom uvjerenju, nacionalnom ili društvenom porijeklu, povezanosti s nacionalnom manjinom, imovini, rođenju ili drugom statusu (stav 1.); Javne vlasti neće ni prema kome vršiti diskriminaciju po osnovima kao što su oni pomenuti u stavu 1 (stav 2.)”. (Član 1. Protokola 12. Evropske konvencije.)
Sloboda vjeroispovjesti edit
Sloboda vjeroispovjesti se štiti jednako kao i sloboda da se vjera ne ispovjeda, ni u unutrašnjem ni u spoljašnjem vidu. U okvirima države kao njen imperativ se nameće potreba za uspostavljanjem ravnoteže između poštovanja vjerskih tradicija koje čine sastavni dio istorije i kulture svake zemlje, sa jedne strane i principa vjerske neutralnosti koji se zahtjeva u okviru korpusa zaštite ljudskih prava, s druge strane. Sloboda nepripadanja nijednoj vjeri ne podrazumjeva samo odsustvo vjerskih obreda i časova vjeronauke, već i odsustvo svakog čina i obelježja kojim se izražava određeno uvjerenje, vjeroispovjest ili ateizam. Država se mora uzdržati od nametanja bilo kakvih uverenja na mjestima đe pojedinac zavisi od države, pa je neprihvatljivo, u tom kontekstu, bilo kakvo vjersko djelovanje ili propagiranje bilo kojih drugih uvjerenja u svim državnim institucijama, uključujući, ili posebno ne u školskim ustanovama u državnom vlasništvu
Odnos države i vjerskih zajednica edit
Odnos države i vjerskih zajednica može počivati na tri principa: “princip tolerancije, po kome država toleriše postojanje neke vjerske zajednice na osnovu činjenice samoorganizovanja vjernika ili same zajednice, princip registracije, po kome država ne propisuje uslove za osnivanje vjerskih zajednice već samo vodi njihovu evidenciju i princip državnog priznanja”. Ovaj treći princip je često povezan s posebnim privilegijama koje država omogućava priznatim vjerskim zajednicama, kao što je izuzeće od oporezivanja ili autonoman pravni status. Ovakvi aranžmani nijesu u suprotnosti sa Evropskom konvencijom “pod uslovom da postoji objektivno i razumno opravdanje za razliku u tretmanu i da slične sporazume mogu sklopiti i druge crkve koje žele da to učine".
Evropski sud u Strazburu je u slučaju tužbe Metropolitan Church of Bessarabia protiv Moldavije prosudio da “država ne može da procjenjuje legitimnost vjerskih uvjerenja ili načina na koji se ta uvjerenja ispoljavaju. Država, zauzevši stav u ovom slučaju da crkva koja je podnijela predstavku nije nova vjeroispovjest i učinivši da njeno priznanje zavisi od volje drugog crkvenog autoriteta koji je ranije priznat, nije izvršila svoju obavezu u pogledu neutralnosti i nepristrasnosti ".
Crna Gora edit
Ustavom Republike Crne Gore, član 8. O zabrani diskriminacije i član 14. Odvojenost vjerskih zajednica od države, kao i Zakonom o zabrani diskriminacije od 30. Jula 2010. godine, član 2. "zаbrаnjеn је svаki оblik diskriminаciје, pо bilо kоm оsnоvu. Diskriminаciја је svаkо nеоprаvdаnо, prаvnо ili fаktičkо, nеpоsrеdnо ili pоsrеdnо prаvljеnjе rаzlikе ili nејеdnаkо pоstupаnjе, оdnоsnо prоpuštаnjе pоstupаnjа prеmа јеdnоm licu, оdnоsnо grupi licа u оdnоsu nа drugа licа, kао i isključivаnjе, оgrаničаvаnjе ili dаvаnjе prvеnstvа nеkоm licu u оdnоsu nа drugа licа, kоје sе zаsnivа nа rаsi, bојi kоžе, nаciоnаlnој pripаdnоsti, društvеnоm ili еtničkоm pоriјеklu, vеzi sа nеkim mаnjinskim nаrоdоm ili mаnjinskоm nаciоnаlnоm zајеdnicоm, јеziku, vјеri ili uvјеrеnju, pоlitičkоm ili drugоm mišljеnju, pоlu, rоdnоm idеntitеtu, sеksuаlnој оriјеntаciјi, zdrаvstvеnоm stаnju, invаliditеtu, stаrоsnој dоbi, imоvnоm stаnju, brаčnоm ili pоrоdičnоm stаnju, pripаdnоsti grupi ili prеtpоstаvci о pripаdnоsti grupi, pоlitičkој pаrtiјi ili drugој оrgаnizаciјi, kао i drugim ličnim svојstvimа.”[4]