Prvi filmovani materijal edit
Samo devet mjeseci poslije prvog javnog prikazivanja filma u svijetu, 1896. godine na svadbi italijanskog princa Vitorija Emanuela Savojskog i crnogorske knjeginjice Jelene Petrović-Njegoš, u Rimu je snimljen knjaz Nikola Petrović sa pratnjom. Ovaj filmski zapis od dvije žurnalske storije bio je prava senzacija i prikazan je gotovo u čitavom svijetu. Međutim, i pored prvorazrednog značaja ovog prvog filmskog zapisa, Crna Gora nema ni njegov original ni kopiju.
Strane žurnalne storije edit
Od prvog filmskog zapisa o Crnoj Gori pa do organizovanja crnogorske kinematografije strani producenti snimili su mnoge žurnalske storije, dokumentarne i igrane filmove o Crnoj Gori. Ovaj filmski fond nalazi se u raznim filmskim arhivima izvan naše zemlje i predstavlja ne samo zanimljivost, već i veoma značajnu dokumentarnu građu o Crnoj Gori u prošlom vijeku. Na filmskoj traci zabilježeni su značajni istorijski događaji, i to:
- Jubilarne svečanosti prilikom proglašenja Crne Gore za kraljevinu i krunisanje knjaza Nikole za kralja;
- Posjeta kralja Nikole Beču 1912. godine;
- Balkanski ratovi, sa poznatim storijama: ispaljivanje topovske granate sa Dečića, polazak kralja Nikole sa Rijeke Crnojevića na bojište, tvrđava Lesendro snimljena sa broda, zauzeće Skadra i dr.
Gospodarsko uređenje Crne Gore edit
Koliko je kralj Nikola pridavao značaja snimanju žurnalskih storija, odnosno filmu, govori činjenica da je prilikom boravka u Beču 1912. godine odlikovao bečkog snimatelja Aleksandra Sašu Kolovrata koji je snimao jubilarne svječanosti na Cetinju. Ujedno, to je prvi sineasta koji je dobio jedno visoko crnogorsko odlikovanje. Aleksandar Kolovrat je 1916-1917. godine snimio dokumentarni film Gospodarsko uređenje Crne Gore, u dva dijela. Od ovog filma sačuvan je samo prvi dio i nalazi se u dva arhiva, u Beču i u Jugoslovenskoj kinoteci u Beogradu. Na filmu su snimljeni fabrika ribe na Rijeci Crnojevića, ledara, oružara i nekoliko crnogorskih pazara. Ovaj film predstavlja upečatljivu dokumentarnu sliku socijalnih prilika u Crnoj Gori toga vremena.
Prvi svjetski rat edit
Filmskom kamerom zabilježeno je nekoliko događaja iz Prvog svjetskog rata (austrijski vojnici na Cetinju), kao i izgradnja puta do Ivanovih korita.
Crna Gora kao inspiracija edit
Crna Gora bila je inspiracija mnogim sineastiama iz svijeta, pa čak i onim koji u njoj nikada nijesu boravili. Tako je bard nijemog filma iz Amerike, Sesil de Mil, u Holivudu snimio dva igrana filma sa temom iz Crne Gore. Njemu i slavnim glumcima koji su igrali u ovim filmovima pomagali su Crnogorci koji su bili na radu u Americi. Ovi filmovi pronijeli su ime Crne Gore širom svijeta. Interesovanje filmskih stvaralaca za Crnu Goru nije prestalo ni poslije prisilne aneksije Crne Gore i stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Kraljevine Jugoslavije.
Vaskrsenja ne biva bez smrti edit
Vlada Crne Gore u emigraciji je, sa velikim naporom i uz pomoć “Sangro filma” iz Rima, snimila u Italiji igrani film Vaskrsenja ne biva bez smrti[1] Scenarista ovog filma bio je Vladimir Đ. Popović, ministar pravde u emigratskoj vladi. Ovaj film nije nikada prikazan ni u Prvoj ni u Drugoj Jugoslaviji, jer je snimljen sa ciljem da javnost upozna i velike žrtve, a koja je, potom, bila zaboravljena i brutalno prepuštena sudbini nestanka sa političke karte Evrope. Film je prikazivan samo u Italiji i Austriji[2].
Śever Crne Gore edit
Strani snimatelji, pored Boke Kotorske i crnogorskog primorja, bili su zainteresovani i za śeverni dio Crne Gore. Snimatelj Karlo Koranek 1930. godine snimio je za poznatog etnologa dr Branimira Gušića dokumentarni film Durmitor. Na filmu su snimljeni katuni u Pivi i na Durmitoru i jedini je film sačuvan o Žabljaku snimljen između dva svjetska rata. Ovaj film predstavlja izuzetnu etnografsku vrijednost. Kamera Karla Koraneka efektno je zabilježila i jednu sahranu u Pivi i jedan narodni sabor na Crkvinama.
Drugi svjetski rat edit
U periodu do 1941. godine snimljeno je još desetak dokumentarnih filmova o Crnoj Gori, a među igranim filmovima najznačajniji je film Fantom Durmitora, koji je prikazan u skoro svim većim gradovima u Evropi. U toku Drugog svjetskog rata strani snimatelji su snimali dragocjene filmske zapise, kao što su: CASNO u Kolašinu i pojedine akcije njemačkih jedinica; zarobljavanje četnika u Kolašinu; paljenje katuna u Pivi; zajedničke akcije sa četnicima u Petoj ofanzivi i dr. Dati pregled filmskih zapisa i filmova je samo dio filmskog materijala o Crnoj Gori nastalog do kraja Drugog svjetskog rata. Postoji veliki broj zabilješki da je do Drugog svjetskog rata snimano još filmova o Crnoj Gori, što tek treba provjeriti i sistematski istražiti.[3]
Filmske arhive edit
Istraživanje filmskih arhiva je neminovnost, jer je veliki dio filmskih zapisa o Crnoj Gori u arhivama neobrađen i vodi se kao neidentifikovani materijal. Posebni zadatak u tom pogledu ima JU Crnogorska kinoteka, kao institucionalni oblik organizovanja zaštite filmskog materijala kao nezaobilaznog i vrijednog dijela crnogorske kulturne baštine. Primjera radi, za sada se u Crnogorskoj kinoteci[4] čuvaju samo Gomonovi i Pateovi žurnali o balkanskim ratovima. Svi ostali filmski zapisi o Crnoj Gori do kraja Drugog svjetskog rata nalaze se u kinotekama evropskih metropola (Pariz, Beč, London, Rim, Beograd i Petrograd). Pored istraživanja filmskog nasljeđa, Crna Gora mora da stvori mogućnosti i uslove da se odgovarajuće kopije filmskog materijala o Crnoj Gori, snimljene do kraja Drugog svjetskog rata, prikupe i ubuduće čuvaju u Crnogorskoj kinoteci.