Wp/cnr/Garda u Crnoj Gori

Ovi stihovi nalaze se u pjesmi koju je kralj Nikola posvetio svojoj Gardi:

 „Garda je željna borbe, starost je skoro čeka, da krene u boj vrući to garda jedva čeka. Gorska nam majka čuti, glas ratni ne odl`ježe da nas knjaz vodi u boj, što se to već oteže?“

Garda u svakoj državi predstavlja elitnu vojnu jedinicu u koju se ulazi po strogim kriterijumima. Garda vuče korijene još od pretorijanaca. Međutim, obrise garde u Crnoj Gori kao jedinice sa specifičnim zadacima možemo pouzdano pratiti od vremena Šćepana Malog i Oružanog odreda koji je formirao.

U vrijeme Šćepana Malog

Šćepan Mali vladao je Crnom Gorom od 1767. do 1773. godine. Za vrijeme njegove vladavine došlo je do formiranja Oružanog odreda čija je prvobitna funkcija bila tjelesna zaštita vladara, sprovođenje vladarevih naredbi i održanje reda i mira. Ovaj oružani odred formiran je vladarevom odlukom 1771. godine i brojao je 80 ljudi.

Doba Petra I Petrovića

Dolaskom Petra I Petrovića na tron Crne Gore 1784. godine dolazi do značajnih reformi, stvaranja pravnih osnova i formiranje organa vlasti. U periodu između 1796. i 1803. godine pored ostalih organa vlasti formirana je i garda kao stalni odred od 200 naoružanih ljudi sa zadatkom pratnje vrhovnog poglavara zemlje i vjere, ali i sa zadatkom obezbjeđivanja tačnosti izvršenja naređenja organa vlasti. Prema izvještajima i zapisima brojnih stranaca možemo utvrditi da se radilo o pratiocima Petra I koji su plijenili svojim stasom i ljepotom bili su „pravi divovi i epski bogatiri“.

Doba Petra II Petrovića

Za vrijeme vladavine Petra II (1830-1851) razvoj grade prati se kroz instituciju Perjanika i Gvardije koji su formirani 1831. godine kao centralni organi vlasti. Perjanici su imali zadatak zaštite vladara i Senata, hvatanje i kažnjavanje krivaca i strijeljanje prestupnika. Gvardija je brojala ukupno 156 ljudi, a taj broj kasnije će se popeti na 388. Na njenom čelu je bio šef od Gvardije ili komandant Gvardije, prva dva njena komandanta su bili Stevan Perkov Vukotić i Đuro Prelov Martinović.

Doba knjaza Danila Petrovića

Za vrijeme knjaza Danila (1852-1860) dolazi do reorganizacije crnogorske vojske i uspostavljanja novih organa vlasti, u okviru tih reformi 1855. godine formirana je i Garda. Garda je bila sastavljena od sposobnih, obučenih i spremnih vojnika iz svakog bataljona. Garda je u početku bila jačine 400 ljudi podijeljenih u četiri stotine kojima su komandovali stotinaši od Garde, kasnije će se taj broj povećavati. Za prvog komandanta Garde imenovan je senator Đuro Prelov Martinović koji je već komandovao sličnim vojnim jedinicama kao što je Gvardija i Perjanici. On je na ovoj dužnosti ostao vrlo kratko zbog pogibije, a njegovo mjesto će zauzeti Đuro Kusovac. Njeni pripadnici su imali posebne oznake na kapama sa karakterističnim zvijezdama, a Garda je imala i svoj gardijski barjak koji je nosio barjaktar Garde. Garda je predstavljala elitnu jedinicu crnogorske vojske, biti član Garde bila je čast i privilegija. Kao samostalna jedinica Garda je učestvovala u crnogorsko-turskom ratu 1858. godine, kada je Garda desetkovana, a poginuo je i njen komandant Kusovac.

Period vladavine knjaza/kralja Nikole I Petrovića

Knjaz Nikola je u okviru modernizacije vojske 1870. godine za potrebe Garde kupio 2.000 pušaka ostraguša sistema Krnkov. Tako da je Garda na početku vladavine knjaza Nikole imala 1.500 ljudi, da bi taj broj pred Veliki rat narastao na 2.000 ljudi. Garda je predstavljala zasebnu sedmu brigadu sastavljenu sa po 500 vojnika iz šest brigada. U toku Velikog rata 1876-78. godine Garda nije učestvovala kao samostalna jedinica, već su se njeni pripadnici borili u sastavu svojih plemenskih jedinica. Onaj najuži dio Garde pratio je tokom rata knjaza Nikolu na sjevernom ratištu. Najelitniji dio garde sačinjavao je Dvorsku Gardu ili Dvorsku stražu koja je brojala oko 120 članova u zavisnosti od vremenskog perioda. Komandir Dvorske straže odmah nakon rata bio je Blažo Bošković, zatim Jovan Mašanov Vukotić, a na čelu Garde nalazio se i Boško Nikov Martinović.

Sljedeći komandant Grade biće serdar Stanko Vukotić, zatim Mitar Martinović, pa srednji sin knjaza Nikole, princ Mirko. Uzimajući u obzir ličnosti koje su se nalazile na njenom čelu, može se reći da je Garda zapravo predstavljala svojevrsan „koledž“ kroz koji su prolazili kasnije najuticajniji ljudi u Crnoj Gori koji su zauzimali najveće pozicije u državi. Tokom ceremonija proglašenja kraljevine, 1910. godine, komandant Garde je bio obučen u crnogorsku vojnu nošnju, a na kapi je imao svečanu bijelu perjanicu sa zlatnim grbom Garde. Manji dio pripadnika Garde i kabadahije bili su obučeni u svečanoj plavoj uniformi Garde sa bijelim perjanicama, zlatnim pojasom i bijelim rukavicama, koji su kralja Nikolu pratili sa bočnih strana tokom ceremonijalnih aktivnosti.

Koliki se značaj pridavao ovoj službi i koliko se teško podnosio izlazak iz nje, možda najbolje govore izreka sačivana do današnjih dana, koje glasi: „Ubila ga ka rđa starog perjanika“ ili „Kad me Gospodar ne gleda, ka da me sunce ne grije“ ili „Lijep kao perjanik“.

Vrijeme nakon okupacije Austrougarske

Nakon ulaska austrougarskih trupa u Crnu Goru januara 1916. godine u pratnji kralja Nikole nalazila se i grupa od 30ak perjanika i gardista na čelu sa komandantom Vukom Vukotićem. Ova grupa perjanika i gardista pratila je i štitila svog gospodara od Cetinja sve do Bordoa u Francuskoj. Kako se njegov Dvor selio od Bordoa, Neja, Pariza do Antiba njegovi najvjerniji pratiocu su išli sa njim. Iako je za kraljevu bezbjednost bila zadužena francuska tajna policija, njegova pratnja je uvjek bila uz njega sve do njegove smrti marta 1921. godine kada se najveći broj njih povratio u domovinu. Odanost kralju i dinastiji bila su glavna vodilja crnogorske Garde. Rijedak je primjer da je ovako veliki broj gardista živio uz svog kralja u emigraciji, tako dug period punih, šest godina. Jedan od njegovih kabadahija će mu nad glavom držati svijeću i oblačiti svoga kralja na potonjoj uri, a djelovi njegove Garde će ga pratiti do vječnog odra.

Nakon Božićnog ustanka

Nakon Božićnjeg ustanka 1919. godine, jedan dio njegovih učesnika izbjegao je preko Medove za Italiju. U okviru crnogorske vojske u emigraciji formirana je Narodna garda sastavljena od mlađih sposobnih vojnika iz četiri bataljona vojske u emigraciji. Zadatak joj je, pored redovnih vojničkih dužnosti, bio održavanje reda i zakonitosti i sprovođenje u djelo svih naređenja pretpostavljenih vojnih vlasti. Za njenog komandanta određen je komandir Dušan Vuković. Nakon raspuštanja crnogorske vojske u Italiji krajem 1921. godine, prestala je da postoji i crnogorska Garda.

Ovim činom i faktički je prestala da postoji jedna jedinica koja je nadživjela sopstvenu državu i dinastiju, njeni pripadnici vjekovima su predstavljali simbol ponosa, ljepote, ugleda i odanosti, kojima su se divili brojni svjetski vladari.

Kraljevina SHS

Unutar Kraljevine SHS i Jugoslaviji od 1920. do 1941. godine postojala je Kraljeva garda koja je imala posebne uniforme, oznake, zastave i privilegije. Kasnijih 20ih godina Crnogorci su postajali pripadnici ove Garde, a neki od njih će postati i njeni visoki oficiri. Ova Garda prestaje da postoji nakon sloma Jugoslavije 17. aprila 1941. godine. Na teritoriji Crne Gore u toku Drugog svjetskog rata biće par pokušaja da se formiraju jedinice nalik na gardu ali sve će to biti kratkotrajno i bez većih uspjeha.

Doba poslije Drugog svjetskog rata

Nakon Drugog svjetskog rata formirana je Gardijska brigada koja vuče korijene od pratećeg bataljona Vrhovnog štaba. Da bi novembra 1946. godine transformisana u Gardijsku diviziju. Služenje u ovim jedinicama, takođe je, predstavljalo čast, a kriterijumi ulaska su bili veoma rigorozni od psiho-fizičkih, etičkih do ideoloških i patriotskih.

Nakon obnove nezavisnosti 2006. godine

U obnovljenoj Crnoj Gori u okviru Vojske Crne Gore formirana je Počasne garde jačine čete zadužene za protokolarne i ceremonijske dužnosti ali obučene i spremne za zadatke kao i svaka druga jedinica. Sadašnja Počasna garda predstavlja elitnu vojnu jedinicu, koja baštini tradiciju dugu preko 200 godina, kroz koje su prošle noseći različita imena i uniforme ali služeći vjerno zakletvi i domovini.

Poveznice

Izvori

Martinović, Srđa, Iz prošlosti crnogorske Garde, br. 60, oktobar 2014.