Kada je u Španiji, 1936. godine, izbio sukob između reformskih i prorežimskih Frankovih snaga među internacionalnim brigadama koje su hitale da pruže podršku protivnicima režima generala Franciska Franka, našlo se i oko 1700 boraca iz nekadašnjih jugoslovenskih republika, a među njima i značajan broj Crnogoraca. Odlazili su Crnogorci u manjim grupicama prebacajući se ilegalnim kanalima da bi se borili protiv kaudiljovog režima, mnogo od njih ostali su vječno pod toplim španskim nebom, a jedan broj ostvario je i značajnu ratnu karijeru u Španskoj republikanskoj armiji. Veliki broj pokušaja crnogorskih dobrovoljaca, da se ilegalnim putem prebace u Španiju, osujetile su tadašnje vlasti. Šturi podaci o njihovom broju i učešću ne dozvoljavaju da se utvrdi njihov tačan broj, ali to nas nipošto ne sprječava da se sjetimo njih i njihovog smisla za borbu za slobodu i daleko od rodnih domova.
Dva generala iz Crne Gore u Španskom ratu edit
U španskom građanskom ratu, prema dostupnim vrlo oskudnim podacima, učestvovala su i dva Crnogorca u činu generala, to su Ivan Bulatović i Jovan Mališić-Martinović.
Ivan Puletin Bulatović edit
Ivan Bulatović je od crnogorskog oficira, ratnika sa Skadra, Bregalnice i Mojkovca, crnogorskog emigranta i komite postao sovjetski general i španski borac. Interesantna biografija od Rovaca preko Cetinja, Gaete, Albanije, Bugarske do Moskve, Madrida i ponovo Cetinja, predstavlja pravi životni roman.
Biografija edit
Ivan Puletin Bulatović rođen je najvjerovatnije 1873. godine u Rovcima. Oficirsku školu završio je na Cetinju 1902. godine kao potporučnika. Učesnik je oba balkanska rata 1912-13. godine kao komandir čete Rovačkog bataljona Kolašinske brigade. U toku Prvog svjetskog rata 1914-16. godina bio je komandant Rovačkog bataljona. Slom Crne Gore dočekao je u činu komandira crnogorske kraljevske vojske, a najveći dio austrougarske okupacije proveo je u zarobljeništvu. Jedan je od organizatora Božićnog ustanka i komitskog pokreta u Rovcima. U sjedištu crnogorske emigrantske vojske u Gaeti od 1919. do 1921. godine bio je član Glavnog štaba. Prema nekim podacima u čin brigadira unaprijeđen je najvjerovatnije 1920. godine. Nakon raspuštanja crnogorske vojske u Italiji, Ivan Bulatović 1924. godine napušta Italiju i jedno vrijeme boravi u Albaniji i Bugarskoj. Uz intervenciju dr Anta Gvozdenovića, kod sovjetskih vlasti, Ivan Bulatović se uspio prebaciti brodom iz Bugarske u SSSR u kojem mu je prema nekim podacima priznat čin generala. Prema dostupnim podacima Ivan Bulatović je kao sovjetski general učestvovao u Španskom ratu od 1936 do 38. godine kao jedan od rukovodećih ljudi u interbrigadama sa teritorije SSSR-a. Po povratku iz Španije bio je određen za likvidaciju u poznatim čistkama, uspio je pobjeći i stići u rodnu Crnu Goru uoči Drugog svjetskog rata. Ubrzo je pristupio Crnogorskoj nacionalnoj komandi na Cetinju, a postao je i zamjenik komandanta. Po formiranju Lovćenske brigade određen je za zamjenika komandanta. Oženjen je bio Vidosavom kćerkom brigadira Veliše Lazovića. Umro je i sahranjen na Cetinju 1943. godine na Novom groblju. Jovan Mališić-Martinović je od golobradog crnogorskog mladića, preko lenjingradskog školovanika, crvenog profesora i instruktora tenkovskih jedinica Španije i generalnskog čina dospio do sovjetskog stradalnika.
Jovan Mališić-Martinović edit
Jovan Mališić-Martinović rođen je 1902. godine na Glavici kod Danilovgrada đe je i završio osnovnu školu.
Biografija edit
Nakon teških godina balkanskih i svjetskog rata Jovan je završio Učiteljsku školu, još kao đak 1919. godine među prvim je članovima Komunističke partije, a ubrzo je postao i član Okružnog komiteta. U Sovjetski Savez je emigrirao 1923. godine, a nakon godinu dana postaje član boljševičke partije. Prvo je studirao na univerzitetu komunističke partije „Sverdlov“ u Moskvi, a nešto kasnije završio je Vojno-političku akademiju Crvene armije u Lenjingradu. U Moskvi je tokom 1927-28. godine predavao na Komunističkom univerzitetu nacionalnih manjina Zapada. Od strane Kominterne 1928. godine upućen je po zadatku u Jugoslaviju. Često je koristio ilegalna imena i pseudonime zbog čega je njegovu biografiju veoma teško pratiti. Za generalnog sekretara Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije izabran je iste godine. Na ovoj dužnost ostao je do 1931. godine, kada se vraća u SSSR. Jovan je nastavio dalje školovanje studija filozofije na Institutu Crvene profesure u Moskvi, koji je završio 1935. godine. Radio je kao profesor u Astrahanu i kao šef katedre filozofije na Inženjersko-tehničkoj akademiji u Moskvi, a bio je i predavač na Međunarodnoj lenjinskoj školi. Sa mjesta profesora odlazi 1937. godine da se bori u Španiji u redovima internacionalnih brigada. U Španiji je obavljao razne odgovorne komandne dužnosti, bio je komandant Vojne škole za interbrigadiste i ekspert za tenkovsko ratovanje. Bio je instruktor u činu generala, a jedno vrijeme i komandant tenkovskih jedinica, a prema dostupnim podacima i divizije. U Moskvi se iz Španije vratio 1938. godine, kada je raspoređen u Kominternu kao načelnik Odjeljenja za kadrove, koje je bilo jedno od najosjetljivijih pozicija. Pod nerazriješenim okolnostima uhapšen je 16. novembra 1938. godine na radnom mjestu. Nakon skoro pola godine teške robije i mučenja likvidiran je 19. aprila 1939. godine. Jovan je stradao u poznatim čistkama koje su u tom period sprovodile sovjetske vlasti. Kasnijom akcijom sovjetske vlasti su rehabilitovale najveći dio brojnih žrtava čistki, među kojima i Jovana 1958. godine. Kao odgovor na postavljeno pitanje, izgleda da nije bilo zvuka nijedna ratne trube za čijim zvucima nije otišla grupa Crnogoraca slavno pronoseći slavu crnogorskog oružja. Tako ni Španija nije ostala suva i žedna malobrojne crnogorske krvi.
Drugi oficiri iz Crne Gore u Španskom ratu edit
Naročito interesantan španski borac je i doktor Mirko Marković koji je u španskom ratu učestvovao kao pukovnik Crvene armije na čelu američkog bataljona „Džordž Vašington“. Mirko je bio veliki prijatelj sa Ernest Hemingvejom, koji je kasnije odbio već dogovoreni dolazak u Jugoslaviju jer se zatvaraju ljudi Mirkovog kova.
Jovan Mališić-Martinović istakao se na Teulskom frontu kao načelnik saniteta 5. Korpusa, unaprijeđen je u čin majora i odlikovan za hrabrost. Danilo Lekić bio je zamjenik komndanta baze internacionalne brigade u Albaseti, a na kraju i komesar 15. Interbrigade. Proslavljeni vojskovođa iz Drugog svjetskog rata, Peko Dapčević učestvovao je u borbama kod Gvadamare, a nalazio se na brojnim dužnostima u činu kapetana, a bio je i komandant bataljona „Balkaniko“. Predvodeći svoj probrani bataljon u borbama u blizini gradića Tortose zaustavio je prodor neprijatelja ka Crnogorskom ostru kako su ga intebrigadisti popularno zvali. U Kataloniji se kao kapetan borio još jedan cetinjski gimnazijalac, Vladimir Popović, na čelu brigade sastavljene od bataljona „Dimitrov“ „Đaković“ i „Masarik“. Zatim njegov gimnazijski drug Branko Spasić borio se u sastavu bataljona „Divizionario“ u bici kod Saragosa. Vladimir Ćetković je kao kapetan Španske republikanske armije bio komandant diviziona na Levanskom frontu i u borbama kod Aragona.
Kapetan Mojsije Stevanović poginuo je u krvavim borbama kod Monroja zaustavljajući frankove falangiste kao načelnik štaba 129. Internacionalne brigade. Svojom krvlju špansko tlo je ovjenčao i Đoko Kovačević kao komesar bataljona „Đaković“. Mladi Mirko Kovačević imao je čin kapetana i borio se na Haramskom frontu, kod Gvadalahare, Brunete, Madrida, Valensije na čelu prvo baterije „Petko Miletić“, potom protivtenkovske baterije „Stjepan Radić“. Kao instruktor taktike i naoružanja u činu kapetana u Španiji je bio i Luka Mitrov Vujačić, koji je učestvovao u formiranju bataljona „Dimitrov“.
Hrabri Crmničanin Milo Damjanović poginuo je u plamenu Aragona pod Kintom kao poručnik izviđača u bataljonu „Džordž Vašington“. Tu su još Milun Božović poručnik koji je pao pred svojom četom 11. Interbrigade u odbrani Francuskog mosta pod Madridom, Radosav Ljumović poručnik u bataljonu „Žaković“ pao je kao komesar u jurišu na Aragonskom frontu ostavljajući zauvjek svoje stihove da pjevuše po otvorenim nebom Španije. Svoj svijetli život izgubio je Vukašin Radunović kao poručnik u bataljonu „Dimitrov“ u Albaseti. Ranjenik sa Harama je i Ratko Pavlović politički komesar i poručnik u bataljonu „Dimitrov“. Kao poručnik dva puta je u borbama ranjen i poručnik Nikola Čelebić. U borbama u blizini Ebra svoj život je izgubio poručnik Ratko Vukićević. Od početka rata učesnik je i Neško Brajović kao poručnik veze baze u Albaseti. Veljko Kovačević koji je kasnije bio čuveni general, u Španskoj republikanskoj armiji bio je komandir voda u bataljonu „Đaković“. Kasnije general Ratko Vujović „Čoče“ bio je zamjnik komandira voda u 129. Interbrigadi i Đuro Vujović komandant grupe diverzanata i mnogi drugi o kojima postoji vrlo malo podataka o njihovom slavnom učešću u ovoj krvavoj španskoj epopeji koja je predstavljala svjetsku probnu pozornicu i uvertiru u najveći sukob u istoriji čovječanstva.
Poveznice edit
Izvori edit
Martinović, Srđa, Crnogorci u Španskom građanskom ratu 1936-1939. godine, Partner, br. 59, jul 2014.