Wp/cnr/Bili Holidej

Bili Holidej (engl. Billie Holiday), pravo ime - Eleanor Gough McKay (Filadelfija, 7. april 1915. - Njujork, 17. jul 1959.), poznata među džez poklonicima kao Lady Day je američka pjevačica. Smatra se jednom od najuticijanijih pjevačica ne samo na džez već i na pop muziku. 

Rani život

Bili Holidej je rođena 7. aprila 1915. godine u Filadelfiji, kao Eleonora Fagan Heris.

Odrasla je u Baltimoru sa majkom Sarom Sadie Heris koja ju je tokom većeg dijela njenog đetinjstva ostavljala na čuvanje rodbini. Iako joj je na ukrštenici kao otac naveden Frank DeVies, sumnja se da joj je otac zapravo bio džez muzičar Klerens Holidej.

Zbog čestih izostanaka iz škole, ali i silovanja koje je pretrpjela sa jedanaest godina, Holidej je u nekoliko navrata bila poslana u Kuću Dobrog Pastira (House of Good Shepherd), ustanovu za problematične đevojčice u Baltimoru. Prije svoje dvanaeste godine, napustila je školu i počela obavljati različite poslove. Jedno vrijeme je radila sa majkom u bordelu, isprva kao čistačica, a potom i kao prostitutka.

U to vrijeme se upoznaje sa muzikom Besi Smit i Luisa Armstronga, čija joj je muzika pružala utjehu i bijeg od okrutne svakodnevice. Krajem 20-ih godina Holidej odlazi za svojom majkom u Harlem u Njujorku, đe počinje pjevati u lokalnim klubovima pod pseudonimom Billie Holiday, preuzevši ime poznate filmske glumice Billie Dove te prezime čovjeka za kojeg je vjerovala da joj je biološki otac.

Rana karijera

Nakon dolaska u Njujork, u kasnim 20-im godinama 19. vijeka, počinje pjevati u lokalnim barovima, kao što su bili Grey Dawn, Pod's and Jerry's, Elks' Club i The Bright Spot. Nije imala formalno muzičko obrazovanje, no svojim jedinstvenim glasom punim emocija uspijevala je svaku pjesmu učiniti svojom. U osamnaestoj godini otkriva je producent Džon Hamond, te je povezuje sa klarinetistom Benijem Gudmenom, sa kojim je snimila pjesme poput Your Mother's Son-In-Law, te top-ten hit Riffin' the Scotch iz 1934. godine.

Već iduće godine potpisuje ugovor sa Brunswick Records, te zajedno sa Tedijem Vilsonom snima neke od hitova sving ere, kao što su  What a Little Moonlight Can Do i Miss Brown To You. Iako producenti diskografske kuće isprva nijesu odobravali improvizaciju i slobodu interpretacije koje je Holidej unosila u pjesme, veliki uspjeh izdanih singlova ih je ušutkao.

U to vrijeme sprijateljuje se sa saksofonistom Lesterom Jangom, koji je jedno vrijeme živio sa njom i njenom majkom. On joj je nadjenuo nadimak Lady Day, po kojem je kasnije postala poznata u svijetu muzike.

Kao i Jang, Holidej se pridružila orkestru Kaunta Bejzija sa kojim je nastupala 1937. i početkom 1938. Iz nepoznatih razloga napušta grupu, te se iste godine pridružuje orkestru Artiea Šoa, što je bio rasni presedan. Bila je jedna od prvih crnih žena u bjelačkom orkestru, što je izazvalo brojne kritike te rasističke ispade tokom nastupa na jugu SAD-a.

Dok su putovali zemljom ośećala je rasističku segregaciju na svakom koraku, bilo u hotelima đe je morala koristiti lift za poslugu ili u restoranima đe bi ulazila kroz kuhinjska vrata odvojeno od drugih, bijelih članova orkestra. Nije to mogla dugo trpjeti pa je napustila grupu nakon angažmana od samo nekoliko mjeseci.

Solo karijera

Krajem 30-ih i početkom 40-ih godina Holidej je nastupala samostalno u Café Society-u u Njujorku đe je postala poznata po bijelim gardenijama u kosi i emocionalnom zanosu u koji je prilikom izvedbe zapadala.

U to vrijeme, tačnije 1939. godine, Holidej otkriva Strange Fruit, pjesmu Abela Miropola o linčovanju crnaca na jugu SAD-a. Njena tadašnja diskografska kuća Columbia nije htjela snimiti singl, stoga ga snima za Commodore Records. Uslijedile su brojne kontroverze, veliki broj radio stanica nije želio puštati pjesmu u etru, no upravo joj je taj publicitet donio ogroman uspjeh.

Prilikom izvođenja same pjesme u Society-u, uspijevala je stvoriti atmosferu koja bi uzdrmala publiku i više od samih stihova. Konobari bi utišali publiku prije početka, za vrijeme dugog instrumentalnog uvoda prostorija bi se zamračila, a kada bi zapjevala – mali reflektor bi obasjao samo njeno lice. Na kraju bi se svijetla u klubu ugasila i prije nego što bi se ponovo upalila, ona bi nestala sa scene.

Narednih nekoliko godina ređala je hitove poput T'ain't Nobody's Business If I Do, My Man, God Bless the Child, i hitove poput Lover Man, That Ole Devil Called Love ili No More koji su uslijedili nakon potpisivanja ugovora sa Decca Records-om 1944. godine.

Privatni život

Mnoge od njenih hit pjesama odražavale su lične probleme koje je proživljavala u svojim burnim vezama. 1941. se prvi put vjenčala i to s Džejmsom Monroem sa kojim je produbila svoju zavisnost - od zloupotrebe alkohola na opijum. Razvod je uslijedio u idućih nekoliko godina, no ubrzo je ušla u vezu sa trubačem Džom Gajom koji ju je opskrbljivao heroinom. Nakon majkine smrti, 1945. godine, Bili Holidej uzima velike količine alkohola i heroina kako bi otupila ośećaje tuge.

Ispočetka je izgledalo kao da je zavisnost o raznim opijatima neće omesti na profesionalnom planu. Hitovi su se i dalje snimali, ploče prodavale, karijera cvjetala. Godine 1947. nastupila je u filmu New Orleans zajedno sa svojim idolom Luisom Armstrongom. No, te iste godine uhapšena je i osuđena na godinu dana zatvora zbog pośedovanja i zloupotrebe narkotika. Nakon izlaska iz zatvora nije smjela svirati po klubovima; međutim, ubrzo se vratila i održala comeback koncert u rasprodatoj dvorani Carnegie Hall-a.

Uz pomoć novog menadžera Džona Levija, sa kojim je bila i u privatnoj vezi, uspjela je dobiti angažman u Club Ebony-u u Njujorku. Iako joj je uspio pomoći oko nastupa u klubovima, Levi je bio samo jedan u nizu muškaraca koji su je iskorištavali za vlastito dobro.

Posljednje godine

Tokom 1950-ih godina nastavlja snimati pjesme i ići na turneje po zemlji. Godine 1952. počela je snimati za Normana Granza, a dvije godine nakon toga odradila je izuzetno uspješnu evropsku turneju. Glas joj je postao grublji, istrošen od brojnih godina zavisnosti, no i dalje se svojom snažnom emocionalnom interpretacijom izdvajala od većine ostalih izvođača.

Nedugo nakon toga, 1956., objavljuje svoju autobiografiju Lady Sings the Blues, napisanu u suradnji s Vilijamom Daftijem. No, podaci iz same knjige se trebaju čitati sa rezervom, budući da je u to vrijeme bila u vrlo lošem stanju, a i sama je kasnije tvrdila kako nije niti pročitala knjigu nakon što je bila objavljena.

Iste godine ponovno je uhapšena zbog pośedovanja narkotika, ovoga puta u društvu Luisa Mekeja, sa kojim se vjenčala 1957. godine u Meksiku. Naredne godine snima za Kolumbiju svoj posljednji album Lady in Satin’’ (1958) u pratnji orkestra Reja Elisa, a posljednji nastup održava u Njujorku u maju 1959. godine. Nedugo nakon toga primljena je u bolnicu zbog komplikacija nastalih u radu srca i jetre. Umire od posljedica alkohola i heroina 17. jula 1959., u 44. godini života.

Prema njenoj autobiografiji snimljen je film Lady Sings the Blues (1972) sa Dajanom Ros u glavnoj ulozi, a 2000. godine je primljena u Rock'n'Roll kuću slavnih (Rock and Roll Hall of Fame).

Poveznice

• [1] autorka teksta: Ana Škegro