Wp/cnh/Lungler

< Wp‎ | cnh
Wp > cnh > Lungler

Lungler khua cu Thantlang peng khua pakhat a si.

Khua Tlaknak edit

Lungler khua cu Thantlang peng chung India le Kawl ramri ah a ummi khua pakhat a si. Nichuahlei ah Lungding khua, Farrawn khua le Vanzang khua, nitlaklei ah Bungkhua le Thingsai khua, chaklei ah Ralpel khua, Dawn khua le Zangtlang khua, thlanglei ah Fungkah khua le Saikah hna nih a kulhmi khua a si. Lungler khua cu Sopum khua in an tlak mi khua a si. Lungler khua an tlak kum cu 1836 kum hrawng a si. Lungler khua a tlatu hna cu Hlawnceu phun, Mualhlun phun, Tawnglai phun, Bawitlung phun, Vanngiang phun, Siakhel phun, Hrangtlung phun, Cunthang phun le Thihlum phun tiah miphun phun (9) an si. Lungler khua a tlatu hna cu Pu Lian Or (Hlawnceu), Pu Run Khar (Siakhel), Pu Dar Hlut (Cunthang), Pu Tluang Kual (Thihlum) le Pu Chan Al (Mualhlun) an si. Thantlang Cinzah bawi nih Lungler khua cu kan ram chung a si an ti. Thantlang khuabawi Za Huat fapa No Kio (Cinzah) cu Lungler khuabawi ah an chiah. Lungler khua cu No kio fapa Khua Kar, Khua Kar fapa Do Thawn hna nih a peh lengmang in Mirang sin Luatnak hmuh kum 1948 tiang an uk.

Ramri edit

Lungler khua ramri hna cu nichuahlei ah Thingva, nitlaklei ah Ṭio va in Kuaktaw va in Fartlang, Dawntlang in Archuang tlang in Uitlaknak in Khuai vapi ah, Khuai vapi in Niva in Saisih tiva cekin Thlankawl in Thlankawl tiva, Vanvuk va , Zang va in Thingva ah ai tawng. Thlanglei ah Thingva in a va teng ngal va ah a kai i phaiphawk va in tio awk sih in uiphung fiangin Theithit vain sia sih va in leisenvain tio va ah.Lungler khua i a Area cu (126)square miles tluk a si. Lung Ler khua ram a Area chungah fing,tlang,tiva le ti va cek tampi an umniain minthang pakhat hmanh a umlo.Tinzing lung,HmeThluai lung,Than nak bo, khuai tlang hna cu sunhsak ngai mi hmun hna an si. Lung Ler khua ram chungah khuai pi khuai a simi Zangva khuai, khuai tlanga khuai, Dawn tlang khuai tiin khuai bu pathum an um i.Kumfa te khuai ti zu le khuai lul hna na lak i phaisa tampi an hmuhnak. Innsak nak ah a herh mi meifar,rua ,mau le di zong kha tlamtling tein an um. (edit tuah than ding)

Uknak edit

Khuabawi Hna edit

Kawlram cozah nih uknak ning cang a fianter hlan caan karlakah Lungler khuabawi cu Pu Chia Luai nih a tuan i Pu Chan Tlung nih a bomh. 1948 kum thawk in nihin tiang Lungler khua cu atanglei upa hna nih an uk . (List kha tial than ding) Lungler Circle Chairman Pu Lian Ṭhum cu Thantlang peng Cooperative Zung ah Chungṭuan bawmtu ah a a rian a kai i,1979-1981 kum tiang Lungler Circle Chairman cu Pu Buan Cung nih a ṭuan ṭhan. (List kha peh ding) Pu Hrang Awi cu Lungler khua Bawitlang a silo nain azeilei paoh ah khuami nih khua bawitlang tlukin bochanmi le rinhchanmi a si.

Lungler Khua Nunphung edit

Miphun kong edit

Lungler khua um miphun hna cu atanglei bantuk hin an si.

  • Alchum
  • Aineh
  • Bawiheng
  • Bawitlung
  • Cenhrang
  • Chiathio
  • Cinzah
  • Famcun
  • Hlawnceu
  • Hlawnching
  • Hrangtlung
  • Hrengsaw
  • Khupchon
  • Leihrang
  • Lianchingcung
  • Lungum
  • Mualcin
  • Mualhlun
  • Ramlawt
  • Siakhel
  • Thianhlun
  • Thihlum
  • Tlumang
  • Vanngiang
  • Zathang
  • Zaitu

Khua Kilvennak Kong edit

Lungler khua cu India ram le Kawlram ramri i a ummi khua pakhat a si i, ram kilvennak caaah rianṭuantu hna caah hmun tha pakhat a si. Kawram kha Mirang cozahpi nih a rak uk lioah Lungler khua ah ralkap camp nganpi (Bihar Camp) kha an rak tuah i, Mirang ralkap tampi an rak um. Kawlram nih mirang kut in Luatnak a hmuh hnu zongah Kawl ralkap bu cu Lungler khua ah 1965 June 17 ni ah an rak chiah. Zei tintiah Lungler khua velchum ah Lairal an i chawh vah lawng si loin Lungler khua bangla cu Lairal nih 1965 June 14 ni ah an ṭheh caah a si. Ralkap camp cu 1967 March 10 ni ah Police Camp in an thlen i palik pawl kha Lungler khua ah cun an um. Asinain 1968 June 1 ni ah Mizo ral (Mizo Liberation Army) nih police camp cu an lak. Mizo pawl cu Kawl ralkap nih an tei ṭhan hna i 1968 kum June 3 ni in No. 42 Kawl ralkapbu (company) pakhat kha Lungler khua ah an chiah colh. Thantlang khua i a ummi police bu khat zong kha 1968 kum in 1970 tiang ralkap sinah cun an chiah chih hna. No.42 ralkapbu cu No.89 ralkapbu in an thlen ṭhan i nihin tiang No. 89 ralkapbu pakhat cu Lungler khua ah an chiah.

Pawcawmnak le Rianṭuannak edit

Lopil edit

Lungler ram chungah facang le kawm cinkhawhnak lopil (11) tluk a um. Lopil khat cu kumkhat caah tlak a si. Lopil pakhat cungah a buaktlak in inn (140) nih tlak khim mi lohmun an um. Kum khat hnu kum khat in lopil cu i ṭhial lengmang a si. Hlanlio pupa chan ah cun anmah le an lobua cio cu tlak a rak si. Asinain Kawlram uknak a thlen hnu 1970 kum thawk in lobua vialte cu khuabawi kut ah pek dih a si. Khuabawi hruainak in ṭuanvo a ngeimi upa hna nih khuachung milo tlaknak cu ai tawk ai za cio in, dik tein an phawt cio hna. Lungler ramchung ahhin lei lehawk hmunṭha a umtuk lo.

Cinthlaknak Kong edit

Lungler khuami nih a biapi bik in facang, kawm, bete, ba le hra aphunphun kha an cin. Cu lawng siloin ei chom mi hanghnah rah, hang hnah le aphunpun kha an cin fawn. Cu pin ah fu, banhla, kawfi, theithu, zawngṭah, pear le adang theitlai tlawmpal an cin hna. Inn caah aherhmi rua zong kha an cin cio. Hangbo, anṭam aphunphun, khachuan, daidim, aithing, aihre te pawl zong an cin cio.

Saṭil Zuatnak Kong edit

Lungler khua ram chung ṭilva zuatnak caah a ṭhami hmunkhat a si. Thlai rawl cin pahin khat lei kam in phaisa hmuhawk caah saṭil an zuat hna. Rang, sia, maṭhan, caw, meheh, vok, ar le cawmpei hna an si. Uico le chizawh cu inn kilvengtu ah an zuat hna i, naa cu lei thuannak caah tlawmpal an zuat. Rang le cawtum cu thli phurtu ah an zuat i, maṭhan, caw le meheh hna cu hnuk surawk caah an zuat hna. Sia, cawtum, vok, ar le cawmpei hna atam deuh cu zuarawk ah an zuat hna. Cu lawng silo in nga le purungrul hna zong tlawmpal an zuat hna.

Chawkhelnak edit

Lungler khua cu India le Kawl ramri pawngah a ummi a si caah chawleh chawhrawlnak a ṭha ngai. Lunger khuami atam deuh cu chawleh chawhrawl nakin lo kaupi thlawh kha pawcawmnak caah a biapi deuh tiin an ruah caah lo kha biatak chuah tein an thlo hna. Sosernak zong a um chih.

Mawṭaw Pemnak edit

Hakha in Thantlang, Thantlang in Sopum, Sopum in Bualcar tiang a pem hnuah Zahnaktlang khua (8) khua nih cun 1967 kum thawk in Bualcar in Zahnaktlang khua leiah cun lungtho tein mawṭaw lam cawh an rak thawk. 1977 kum ah Thangzang khua ah mawṭaw lam hunnak puai an tuah. 1978 kum ah Lungler khua le Bungkhua khua ah mawṭaw lam hunnak puai hlunghlai ngaiin an tuah. Culawng siloin Bungkhua in Ralpel Sai Lungmuat Nel tiang mawṭaw lam cu 1984 kum in cawh hram an thawk. Lungler in Dawn, Lungler in Zangtlang khua tiang zong mawṭaw lam cawh dingin timh cia in an um.

Fimcawnnak edit

Khua upa hna nih 1945 kum ah Laica tang (2) tiang an rak tuah. Pu Lung Hnem le Pu Hre Kio hna kha private saya ah an laak hna. Lungler private Laica siaanginn kainak cu biakinn, thlangum tualbawk le bangla ah a rak si. Lungler ah khuabawi a ṭuanmi Pu Chan Tlung zuamnak thawngin Bungkhua cozah Laica tangli sianginn cu Vailo Rawn ah ṭhial ṭhan a si. Hi Laica tang 4 sianginn ah sianguk a ṭuanmi hna cu Pu Ram Hu, Pu Sai kham le Pu Lung Hnem hna an si. Lungler khuabawi U Chan Tlung le Council Member pawl nih cun Laica sianginn lawng kha a zalo tiah an hmuh than i. 1955 kumah Lunglertlang Baptist Middle School cu an rak dirh. Tang nga in tang sarih tiang kai khawh a rak si. Kumkhat ah saya (2) lengmang in an laak hna. Saya pa 2 thlahlawh caah School Committee, a bikin khuapi bawitlang nih ṭuanvo an laak. Hi saya laaknak lawng si loin, ahmasabik Kawl ca saya zong ah pumpek tein rian a rak ṭuan. Hi sianginn ah saya a rak tuan mi hna cu atanglei bantuk in an si.

Min Rian Kum
Pu Van To Headmaster 1955-56
Rev.Van Lo Asst.Teacher ----
Pu Bawi Te Headmaster 1956-57
Pu Tlang Hnok Asst. Teacher ----
Pu Van To Headmaster 1957-58
Pu Chia Kung Asst. Teacher ----
Pu Lian Bik Headmaster 1958-59
Pu Chia Kung Asst. Teacher ----
Pu Al Kham Headmaster 1959-60
Pu Chia Kung Asst. Teacher ----
Pu Biak Kam Headmaster 1960-61
Pu Mang Or Asst. Teacher ----
Pu Rual Uk Headmaster 1961-62
Pu Mang Or Asst.Teacher ----
Pu Sang Hniar Headmaster 1962-63
Pu Chia Kung Asst. Teacher ----
Pu Hrang Peng Headmaster 1963-64
Pu Chia Kung Asst. Teacher ----
Pu Rual Uk Headmaster 1964-65
Pu Siang Ling Asst.Teacher ----
Pu Ṭial Er Asst. Teacher ----
Pu Ṭial Bik Headmaster 1965-66
Pu Khar Lian Asst. Teacher ----

1966 kum April thla ah Lt.B.M.S cu cozah nih a laak i, State Midle School, Lungler ah a cang. Cozah sianginn a si hnuah Middle School ah Headmaster aṭuantu cu atanglei bang in an si.

  • Pu Ṭial Bik 1966-1970
  • Pu Thla Cung 1970-1975
  • Pu Van To 1975-1981
  • Pu Al Ci 1981- nihin tiang

Lungler khua State Midle School ah Headmaster pa (1), SAT(1), JAT (4), PAT (3) - adihlak (13) an um. Siangngakchia cu minung (280) tluk an si.

Ngandamnak edit

Lungler khua ah ruhrawk remh thiam ngaimi Pi Ṭial Can le thahri hmeh, nau neihter a thiamngaimi Pi Kil Nak an rak ngeih hna. Hihn pahnih cu Lunglermi nih philh khawh lomi an si. Cu pinah siileithiam Pu Thang Kung le Pu Than Bawm zong an ngei ve hna. Pu Hram Iap cu ruhrawk remh leiah hman ngai ve.

Lungler khua khuabawi tlang zuamnak in 1960 kum ah Lungler khua ah Cozah nih Sub-Health Centre an chiah. Hi Sub-Health Center ah rian aṭuantu cu atanglei bang an si.

  • Pi Man Cung 1960-1967
  • Pi Dawt Hniang 1967-1968
  • Pi Doi Zing 1968-1971
  • Pi Dawt Hniang 1971 -1981

Lungler khua bawi tlang nih fakpi an zuamnak thawngin a Cozah nih Lungler khua Sub-Health Centre cu sizung ah 1981 kum September 24 ni ah an ṭhan ter. Hi Health Centre ah Health Assistant hna cu atanglei bantuk in an si.

  • Pu Za Cung 1981-1982
  • Pu Sang Tling 1982- nihin tiang

Health Centre ah rianṭuantu cu Health Assistant (1), Mid-Wife (1) le Supervisor (1)- an dihlak pa (3) an si. Lungler khua le apawngkam khuami hna zuamnak le Health Assistant Pu Za Cung ṭhithruainak thawngin siizung innpi cu 1982 kum ah an sak. Hi inn cu cozah bawmhnak tel loin mah thazang tein an sak.

Biaknak edit

Lungler khua an raktlak ah khuami cu khuahrum an rak bia. 1923 kum ah Hakha Peng Zokhua mi Rev. Sang Fen cu Lungler khua ah Pathian biak hram bunh dingah a rak phan. Amah a um lioah Khrihfa a rak cang mi hna Pu Sang Cem, Pu Heng Cem, Pu Chuah Kam le Pu Sang Nawl an si. Vanchiat ah Rev. Sang Fen inn cu a rak kang i, ZoKhua ah a rak kir ṭhan. A kir hnu cun Khrihfa a cang cia mi hna cu khua hrum biaknak ah i let ṭhan.

1929 kum ah Thingsai khuami Pu Hiar Ling cu Lungler ah Thawngṭha chim ah a ra. Ahnu ah Pu Chan Tlung, Pu Kam Cem le Pu Khen Bil hna cu Pathian biak dingin a sawm khawh hna. Khrihfa an can ruangah an nulepa hna nih an hrem hna lawng si loin a ṭhawl tiang an rak ṭhawl hna. Ahnu kum hnih ah Pu Chan Tlung, Pu Duh Par, Pu Chan Ir, Pu Sang Nawl le Pu Bual Kham tiin minung (30) cu Khrihfa ah an hung cang. Tukforhnak le harnak tampi lakin Khrihfa phung cu fek tein an i tlaih peng. Ahnu ah Rev. Chan Tlung cu Pathian rianṭuantu miṭha le fel ah a cang.

Lungler khua ah solfa thiam, hlasak thiam le hlaau thiambik cu U Phai Nuai a si. Amah hruainak thawngin Hakha Peng pumpi khawmpi Lungding, Farrawn, Tikir le Thlualam khua ah hlaremh ah a thiambik laksawng cu Lungler Church Choir phu nih an rak hmuh hna. Lungler khua in hlasak thiam Pi Ṭial Zi nih Chin Baptist Convention khawmpi ah voi(3) tiang hlasak thiam bik laksawng a hmuh.

1958 kum ah Independent Church of Burma (ICB) bu ah Baptist bu in mizei mawzat an rak chuah i, ahnu tlawmpal ah Baptist bu ah an i fonh ṭhan. Asinain 1970 kum ah U No Iap hruainak in Methodist bu ah an chuak than. Methodist bu um kha acheu nih an i lungsi ṭhan lo caah 1972 kum ah Pu No Iap hruainak in 'Evangelical Free Church of Burma' (EFCB) bu ah an i ṭhen than i, Methodist bu a tang mi hna cu Saya Zi Mang nih a hruai hna. Nihin ah Lungler khua ah Baptist bu, Methodist bu le Evangelical Free Church of Burma bu tiin Khrihfa bu (3) an um.

Pu Chan Tlung edit

Pu Chan Tlung cu Lungler khuami Pu Tum Ceu le Pi Men Zing i an fapa hniangbik a si. Amah cu July 1915 kum Lungler khua ah a chuak. Laica tang (3) a um hnu, 1929 kum ah Khrihfa ah a cang. Pu Chan Tlung cu 1936 kum ah ralkap ah a lut. Vanchit ah anu le apa hna cu 1937 kum ah an thi i, a farle hna nih kan um kholo tiin, ralkap i phuah ṭhan ding ding caah Hakha Vuanthok zungah bawmhnak an hal. Haka vuanthok zung nih a ṭuannak Mandalay 2nd Battalion Commander pa sinah ca an van kuat i, commander pa nawlpeknak in 1937 kum December thla ah ralkap in a chuak than i, Lungler ah a tlung than. Ralkap a chuah hnu cun lothlawh pah in chaw a let . Tlangval a si lio in nungak tlangval hruainak le ramuk khuabawi, tlangpi rianṭuannak ah rinhchanh ngaimi a rak si.

Hlanlio ramuk bawi nih Zahnaktlang tla u law ramnga kum khat ah inn khat nih rawlrel khat nan ka burh lai tiah bia a kamh mi hna kha ahnu ah cun rel (2) lengmang in a lak ṭhan hna caah kan duh lo, rel khat lawng in kan in pek lai tiah an ti. Cu ruangah Mirang bawi nih 1941 kum ah Hakha thong tlak ding i tlaih mi hna upa lak ah a rak i tel ve. Thong chungah Kawl rawn rasen kan phurh ah cun kan zaw dih lai tiin a el ruangah palik nih tlaih i Hakha tiang thongtla min in ni (15) chung hremmi hna upa lakah a tel fawn.

Hibantuk i khua le ram caah rian a tuan lio ah chawleh chawhrolnak kha biatak tein a rak ṭuan chih. 1947 kum ah Rev. Thang Hngilh Lo he Falam khua ah chawdawr ṭi ding in innkhan pakhat hlan in dawr thil zong tlamtling tein an lak i, an rak zuar ṭi. Ahnu ah Rev. Thang Hngih Lo nih kei cu Pastor ka ṭuan lai, nangmah lawng dawr cang tiah a ti. 1947 kum December thla ah Falam khua ah i thial dingin ai timh lioah Lungler khua Khrihfa upa Pu Sang Ceu, Pu Chia Luai le Pu Chiah Or hna nih Falam ahcun na pem lai lo. Luatnak kan hmu lai i uknak ai thlen lai caah Zahnaktlang Circle Chairman na ṭuan ko lai tiin hramhram in an rak tlaih, cu pinah Rev. Van Lo kha an chimh i hramhram in a tlaih ve. An bia bang in ai let ve i, Zahnaktlang Circle chairman cu 1948 kum in 1959 tiang kum (12) chung a ṭuan. Cu hnuah 1960 kum March thla tiang Circle member le khuabawi fonh in kum (6) chung khuabawi rian a ṭuan ṭhan. Cu pinah avoi (2)nak People's Council caan ah Lungler Circle biaceih bu rian kum (4) a ṭuan i, a dihlam in uknak rian kum (22) a ṭuan.

Zahnaktlang Circle Chairman a ṭuan chungah Lungler khua Private Midle School cu 1955 kum in 1966 kum tiang kum (12) chung a ṭuan piak hna i 1966 April thla in cozah sianginn ah a cang. Cupinah Lungler ramchung a ummi ramuk khuai kua cu Chin vuanci nawl peknak a hal hnuah Lungler khuami a lak pi hna. Asinain ramuk fale nih khan vuanthok bawi sinah taza an cuai i, Vuanthok bawi nih Chin vuanci bawi lehhmah hal a fial bantukin Falam khua ah vuanci bawi lehhmah a va lak i, ramuk fa le cu a tei hna. Cu khuai kua cu Lungler khuai ah a cang. Culawng si loin Mizo tapung le Lai tapung ṭih caa ralkap sakhan cu Zahnaktlang chiah dingin a sawk piak hna i, Lungler khua sakhan cu 1965 kum in an chiah. Cozah caah uknak lei fakpi rian a ṭuanmi a si caah cozah nih ngun nam le meithal pek ding in an timh nain a damlo caah a cohlang kho lo. 1984 kum ah cozah bawmhnak Ks. 1200/- a hmuh.

Pu Chan Tlung cu Lungler khua le Zahnaktlang caah a ruahnak, a fimthiamnak dihlak pek in fakpi in a ṭuan mi a si. Rianṭuan zuam ngai mi le khurkhua tuak ngai mi a si i, amah tawk in khuasa kho ngai mi a si. Pu Chan Tlung nih a nupi Pi ṬIang he fapa (7) le fanu (3) a ngeih hna nain fapa (1) le fanu (1) nih an thih tak i nihin ah fapa fanu hna an dihlak (8) an nung rih.

Chirhchan edit