Rulewal ri Kaqchikel Ri Kaqchikel ch'ab'äl nich'ab'ëx pa kak’al kab’lajuj tinamït, kijachon ki' chupam re nimatinamit re': B'oko', Tz'olojya', Chi K'im (Sacatepéquez), Armita (Guatemala), Escuintla Suchitepéquez ruma ri qawinaq xek’wäx pa samaj ke la’ chuqa’ ri jalwachinïk kib’anon ojer chuqa' rik'in Baja Verapaz ruma ri winaqi’ kaqchikela’ xeb’e ke taq la'.
Escritura kaqchikel edit
a ä | b’ | e ë | i ï | j | k k’ | l | m | n | o ö | p | q q’ | r | s | t t’ | u ü | ' | w | x | y | tz tz’ | ch ch’ |
Uso de diéresis edit
Esta grafía indica que la vocal sobre la cual se encuentra debe pronunciarse relajada.
- Ejemplo: tzäy
Uso de apóstrofo edit
Esta grafía indica la pronunciación fuerte sobre la letra que está colocada.
- Ejemplo: ti'ij
Uso de la X edit
Esta letra se pronuncia como la SH del idioma inglés.
- Ejemplo: Matyox
Uso de la Q edit
Esta letra se pronuncia igual que en castellano pero no se acompaña de la letra U y se puede escribir con cualquier vocal.
- Ejemplo: b'aq
El alfabeto Kaqchikel edit
se divide en vocales tensas (ch'ach'el k'uxatz'ib'), vocales relajadas (latz' k'uxatz'ib'), consonantes simples, consonantes compuestas y consonantes glotalizadas.
Ch'ach'el k'uxatz'ib' edit
a, e, i, o, u
Latz' k'uxatz'ib' edit
ä, ë, ï, ö, ü
Consonantes simples edit
j, k, l, m, n, p, q, r, s, t, w, x, y, '(glotal, ch'ut)
Consonantes compuestas edit
ch, tz
Consonantes glotalizadas edit
b', ch', k', q', t', tz'
Ri kaqchikela' edit
Chupam ri Kiwuj Kaqchikela’ ntzijöx achike ruma toq kaqchikel qab’i’ röj. Ke la’ Tulan, ja ri Q’aqawita, Saqtekaw xkiya’ pe jun kaqache ch’ame’ey pa kiq’a’ ri nab’ey qati’t qamama’, roq xkich’arala’ ki’ richin xkikanoj akuchi’ xek’ase’ wi.
Ri tzij käq nuq’ajuj ri b’onil, pa releb’al q’ij; nutzäq kan ri ka’i’ taq tz’uj toq e k’o chik rutz’aqat ri tzij; ri tzij chi’ nuq’ajuj ch’ab’äl; ri ruk’aj tzij kel xa choj rutz’aqat richin nuk’isb’ej kan ri tzij.
Käq - b'onil
Chi' - ch'ab'äl
Kel - rutz'aqat ri tzij
Toq xe’oqa ri kaxlani’ ja ri’ toq xe’ok chi kikojol ri Kaqchikel tinamït, ruma ri’ toq qaxolon qi’ wakami.
Chupam ri sik’iwuj Maya’ Chi’ rub’i’, nub’ij chi öj 405,000 winaqi’ ri yojch’o pa qach’ab’äl.
Rulewal ri kaqchikel ch'ab'äl edit
Chupam ri juna’ 2004 ri Kaqchikel Cholchi’ xerukanoj qawinaq ri yech’o pa qach’ab’äl richin xeruk’öl ri jalajöj rub’eyal yojch’o pa qach’ab’äl, ke ri’ toq xujikib’a’ chi e kak’al julajuj tinamït ri yech’o pa qach’ab’äl; e ja re’ yeqacholajij qa:
Ajilab’äl | Tinamital | Tinamït |
---|---|---|
1 | Tz'olojya' | 1. San José Chacayá 2. Santa Cruz la Laguna |
2 | Pan Choy/ Pan Q'än | 1. Sumpango 2. Santo Domingo Xenacoj |
3 | B'oko' | 1. Santa Apolonia 2. San Juan Comalapa |
4 | Armita | 1. San Pedro Sacatepéquez 2. San Juan Sacatepéquez |
5 | Escuintla | 1. Santa Lucía Cotzumalguapa |
6 | Suchitepéquez | 1. San Antonio Suchitepéquez 2. Santa Bárbara |
7 | Baja Verapaz | 1. Granados |
Ch’uticholtzij edit
KAQCHIKEL | ESPAÑOL |
---|---|
Armita | Guatemala |
B’oko’ | Chimaltenango |
choltz’ib’ | alfabeto |
ch’uticholtzij | vocabulario |
iximulew | guatemala |
kaqchikel choltz’ib’ | alfabeto kaqchikel |
pan Choy/ pan Q'än | Antigua Guatemala |
rulewal | territorio |
sik’iwuj | libro |
tinamital | departamento |
tinamït | municipio |
Tz’olojya’ | Sololá |
wujb'äl, solwuj | bibliografía |
Wuj xek'ulb'ëx edit
Kaqchikel Cholchi’, Maya' Cholchi', Kiwujil Kaqchikela’. Xtz’aj pan Iximulew pa ri juna’ 2001. Oxlajuj Keej Maya’ Ajtz’iib’, Maya’ Chi’. Xtz’aj pa Nawal Wu; pan Iximulew pa ri juna’ 2001. Kaqchikel Chochi, jun ruq’a’ ri Maya' Cholchi', Ruch’ab’exik ri qach’ab’äl. Xtz’aj pan Iximulew pa ri juna’ 2004. Tz’ib’anel: Ixsu’m Antonieta Gonzáles Choc