Wp/byv/Kamərun

Kamərun bə ɑ̂ tàʼ ngɔ̌ tɛ̀d Afrika , à bə ɑ̂ nə̀tɛ̌d ngɔ̀ ntogə; Nigeria bàg mbînyàm , Tchad bǎg tu, République centrafricaine bǎg ntûmnyàm, kɑ ngʉ̂ Gabon, Guinée équatoriale bô Congo mɑ ntɛn.

Bà Ngamna nàʼ mbə bà bwə̀ bə̌n nə̀ tɔ̌ Kamərun ngǔʼ 1884. Mbwə̀ ncò ngɔ̌ngɔ̀ nâʼ mì bɑ̌ Ngaman bò kàm nɑ bi ndʉlɑlɑ Kamərun tʉ̂ʼ bə ɑ̂ tǔn bà Flansi (bǎg ntûmnyàm) bô môʼ bǎg(mbînyàm) tǔn bà Nglisi. Bǎg Kamərun tǔn bà Flansi ghʉ̂ yub le'dìbɑ ɑ̂ 1 mbwogngà 1960. A ghʉ̂ mbə bə̂ʼnswə 1961 bǎg Kamərun yǔn bà nglisi tamtə̀ ngʉ̂ ncʉʼ bô bɑ̂ ntûmnyàm. Ndʉ̌ Kamə̀run mbɑ̂ tsə̀môʼ ngɔ̌ nyʉ̂m Afrika fə ɑ̂ mbɑ bɑ̌ nkù tɔ̀ yag lɑ. Kamərun bə nco kǔm bɑ̀ ngɔ̀ bo bə̂ ncob flansi lɑ nkə ntsiâŋ Organisation internationale de la francophonie, mbɑ̀ kǔm bɑ̀ ngɔ̀ bo bə̂ ncob nglisi Commonwealth.

Bò bə̂ ntsiaŋ Kamərun mətòʼ Afrika en raison de sa diversité climatologique, géographique, humaine, culturelle.

Cɔ̀

Bo kwàtə mbə bɑ̀ mbwə̀ bə̌n nə̀ tswə Kamərun naʼ bə ɑ̂ bɑ̀ ntâʼyòŋ mbɛ̀n nkə nkab tɑm ntʉ , cə̂n bən bə ɑ̂ bɑ̀ <<Baka>>, bɑ̀ Pygmées . Ndǎʼ ndʉ̂ a bə̂ môʼ ngəlaŋ bo tə̂ bɑ̀ ndaʼ nsi kə̀ bɛn nə yog kə̀ ndɑ. Môʼndʉ̀ bɑ̌ fə Sahara à bə̂ kɔ̂nkwa bàg tu naʼ ngʉ̂ kɑ bɑ̀ Baka kʉ̂ nswəʼ mɑ ntɛn dʉ̌ʼ fɛn bo bə̂ bwə mbɑ̀ sɛ̂n nɑ. À nâʼ bə ngùʼ 1472, bɑ̌ Potugal Fernando Póo kûm ndʉ̂ dìbɑ ntsə Wouri, njən bwǒŋ bà mə̀nyàŋngà ntʉ̂m nstə ntsiaŋ bô ncob Potugal mbə Río dos Camarões (ntsə̌ bà mə̀nyàŋngà). Bà nglisi sêʼ ntsiâŋ yub mbə (Cameroons), dʉ̂ zə̀ lɛn 'où le nom Cameroun fə̂ lɑ.Tǔnmfə̂n bɑ̂ Potugal nâʼ mì zə̂ bɑ̂ Ngaman toʼ. A nâʼ bə Template:Date bo ghʉ̂ mbə̂ Kamərun bə yub dʉʼ bo cwɛ̌d ntɔ̂ lɑ. Ntsiâŋ Kamerun. Nǔm nə̀ ghʉ̀ mbə̌ cu zîn mə̀bwɔ ntʉ̂m ngɔ̀ bo nâb bɑ̀ mɑ̂nnzə̀, ntoʼtə bɑ̀ mfâʼ ndʉ̂ ntsə̂ wouri Duala, nkud bɑ̀ dʉ̌ʼ ŋwàʼnì dʉ̂ʼ ghòn, ntoʼ cwɛ̀d ndʉb (kaka, bɑ̀nɑnɑ̀, kafɛ, bà tə mba...). Ndâʼndʉ̂ bo nkə ndôʼ bɑ̌ laʼ ɑ̂ nə̀ta nkɑ bo mfâʼ fâʼ ntʉ̂m cə̂n cwɛd lɑ bo nkə ndâb yub mbɑ̂ labə. BÒ nâʼ nkə nte bɑ̀ njwǐʼ nə̀ ghǒm bɑ̀ Baka nə̀ lòʼ yub nziʼ jû yi ncâg mbà tsə̀môʼ ngɔ̌ Ngaman nə̀ làʼtə yub bənntʉ̀n. Mbà bǎ Ngaman naʼ mbi mbwə̀ ncò ngɔ̌ngɔ̀ lɑ bo bî mbɑ̀ Kamərun Ntamtə̀ ngɔ̌ngɔ̀ à bə mbwə̀ lɑ fɑ Kamərun bɑ̀ flansi bô bɑ̀ nglisi.

Ncobə

Bo tʉntə ncob ntu 242 Kamərun :

• Ngoumba, Gbaya bo ghʉ̂ bɑ̀ ncobə mbɑ̂ : Laii (Bétare-oya), Do'oka (Garoua-boulaii), Yayuɛ (Meiganga, Ngaoundal, Dir, Tibati), Bodomo, ncob bamoun, ncob Tikar, ncob bankon, ncob Banen, ncob éton, ncob ewondo, ncob douala, le bassa (ncob bantoue), ncob yabassi, ncob dibom, ncob mbang, ncob ntumu , ncob bakweri, ncob bulu, ncob peul kə̀ foufouldé, ncob haoussa, ncob kapsiki, ncob guidar, ncob moundang, ncob toupouri, ncob massa, ncob guiziga,
• Bɑ̀ ncob bàmilɛkɛ bò ghʉ̂ bɑ̀ ncob mbɑ̂ : feʼefeʼ kə̀ nufi lô (Fa), ghomala' (Fə̂ʼsab, Ham, Bahouan, mendjou, ndjoùn, Batié, Bansoa, Bandenkop, toufam), yambassa, bafia, mə̀dʉ̂mbɑ̀ (Ngǎteʼ), yemba (Ca), le ngombaʼa (à Bamesso), bô tsə̀moʼo.

Kàmərun ghʉ̌ mfàgtə̀ bô tsə̀môʼ ngɔ̌ ntʉ̂m Afrika nǔmmbə̂ a kə̂ ghʉ̌ tàʼ ncobə bò bə̂ ncob ntʉ̂m tàʼ bǎgngɔ̀ lɑ. Yə̂n nə̀ ghʉ̌ ncob bô ntsiʼ yɑm nî ghʉ mbə Kamerun bə ntʉ̂m ngɔ̌ 25 bo ghʉ̂ ncob njǒŋ ndɔ̀ nkum ntʉ̂m bɑ̀m nɑ. À bə ɑ̂ mbadtə̀ sɑmmbɑhɑ ntʉ̂m njǒŋ ngɔ̀ fà ndǎʼndʉ̂ mbə mbatə̀ bɑhɑ njǎm Nigeria.

Nə̀ tswìʼtə̌ nùm mə̂n ncob lî fə mbɑ̀ bɑ̌ nkù sə̂ʼ lɑ, ntamtə nùm bwə bə̀nntʉ̀n ntsîʼ nzə̌nzə̀ nkə tâmtə. Mbɑ̀ tɑ̀ sɛnnî sɑb bon və̀ môʼ ncob bò bə̂ ntsiâŋ <<camfranglais>> (bo tàmtə̌ flansi,nglisi bô bɑ̀ ncob làʼ), à bə̂ mbatə nə̀ lǒ tàʼ tʉsɔ nkûm moʼo. Moʼ mbɛ̌n mbə ɑ̂ <<pidgin english>>, à fotə màd bɑ̂ Nigəria lɑ bə̂ ywimtə ghǎ ta ntɑnə nə̀ swɛ̌n cu( à nkə yɑ̂ bə ɑ̂ bǎg mbînyàm).

Ncobə

Bo tʉntə ncob ntu 242 Kamərun :

• Ngoumba, Gbaya bo ghʉ̂ bɑ̀ ncobə mbɑ̂ : Laii (Bétare-oya), Do'oka (Garoua-boulaii), Yayoué (Meiganga, Ngaoundal, Dir, Tibati), Bodomo, ncob bamoun, ncob Tikar, ncob bankon, ncob Banen, ncob éton, ncob ewondo, ncob douala, le bassa (ncob bantoue), ncob yabassi, ncob dibom, ncob mbang, ncob ntumu , ncob bakweri, ncob bulu, ncob peul kə̀ foufouldé, ncob haoussa, ncob kapsiki, ncob guidar, ncob moundang, ncob toupouri, ncob massa, ncob guiziga,
• Bɑ̀ ncob bàmilɛkɛ bò ghʉ̂ bɑ̀ ncob mbɑ̂ : feʼefeʼ kə̀ nufi lô (Fa), ghomala' (Fə̂ʼsab, Ham, Bahouan, mendjou, ndjoùn, Batié, Bansoa, Bandenkop, toufam), yambassa, bafia, mə̀dʉ̂mbɑ̀ (Ngǎteʼ), yemba (Ca), le ngombaʼa (à Bamesso), bô tsə̀moʼo.

Nǔ tswə̂ntʉ̀n

Tswə̂ntʉ̌n Kamərun kə̂ʼ yǒg nkûm dʉ̀ʼ sə. Ntamtə̀ Ngɔ̌ngɔ̌ nǔm ntswə̂ntʉ̀n mbə Kamerun tàʼ ndɛ̀nghòn ghʉ ɑ̂ Template:Unité. Bo bɛn njə̂n mbə bò kə̂ʼ ghàbtə yub mə̀bwɔ ntʉ̂m ngɔ̀. Bɑ̀ ndʉ̌ʼ ngɔ̀ bò bə̂ yən ngəʼ yɑm nɑ bə ɑ̂ bǎgngɔ̀ tu bô bǎgngɔ̀ ntûmnyàm.

À nâʼ bə ngùʼ 2009, bo tʉ̂ntə̀ nguɑ̂ 610,000 bə̀n bò ghʉ̂ kòglòg lɑ. Nguɑ̂ njǒŋ bə̀n ntu 37,000 bò kwʉ̂ nǔm cə̂n ngòksd lî.

Tsə̀môʼ cu

Jʉɑ bô bɑ̀ leʼ nzə̀

Bɑ̀ jʉɑ bô lə̂ʼ subə

Ngə̀laŋ	Lɛn	ju nə̀ shʉbə
mbwə̀ lêʼ Mbwôgngà	Mbwə̀ lêʼ ngùʼ	leʼkud: 1 Mbwôgngà 1960
À bə̂ mbatə	Jʉɑ̂ tabaski	bò bə̂ nstiaŋ mba' jʉɑ̂ njʉ̀mbwə
A bə̂ mbâtə	Jʉɑ Ramadan	Nkə nkwimtə ngəlaŋ Abraham diɑ̌g zwi mɛn ì lɑ
leʼ 11 Nkàgnɑ̀	Jʉɑ̂ bon tsə ntswə	Mbɑ̀ lɛn sə bâgtə̂ yi lɑ
Template:Leʼ 8 Njwìdcu	lêʼ bə̌nnzwi ntʉ̂m njǒŋ ngɔ̀ fa	Miɑgtə̀ leʼ fitə bə̂ leʼ bɑ̀ mɑ fa
À bə̂ mbâtə	nə̀ koʼ tʉ̂ Yɛsɔ̀	Mbɑ̀ Yɛsɔ̀ koʼ kǎmɑnyàm nɑ
leʼ 20 Nsônɑ̀	Jʉɑ̂ ghǎfàʼ	Jʉɑ mbɑ̀ bǎg Kamərun tǔn flansi bô nglisi tàmtə̌ nə ghʉ̌ ncʉ̀ʼ lɑ.
leʼ 15 Ncôʼcu	Nə koʼ tʉ̂ Maria	Mbɑ̀ Maria koʼ tʉ lɑ
leʼ 25 ntògə̌dməsaŋə	Jʉɑ̂ bʉ mɛ̂n yog̀	Bò nkə nkwimtə ɑ̂ mbɑ̀ bò bwə Yɛsɔ̀ lɑ