Ujinyọn̄ ìre inu isi-ije òkikọp me lek efet. Môkọt iben ebiene mè inu isa inan̄a me ere ge isi ofifi ere. Kubọk erieen̄ ya otumube, ujinyọn̄ ìkiwulu me inyọn̄, òrere lek efet. Ìkisa unye ònan̄a me emen njini jet [jet engine] kan̄ igak unye òtàba [force of gravity].
_Helicopter_in_SPB.jpg)
Ujinyọn̄ îwa lek. Usini kiban̄ ire: bulobulo uyok-efet [hot air baloon], elikopta, <airships, gliders, paramotors>. Ikwaan̄ geelek ebiene ekirọ ògbagbaan̄ me lek ujinyọn̄, ekigbaan̄ otutuuk ikwaan̄ cha igwen aviyeshọn. Sayensi eyi ofolek ujinyọn̄, ìrere itọtọt mè itutumu isibi ike ibokup [design], sà ìre ibộbọp ema, ekigbaan̄ sayensi cha igwen eronọtiksi (mêkọt ibe me usem Obolo ke ìre sayensi ujinyọn̄). Ebi usọ ìkiwulu ujinyọn̄, ekigwen ema pailọt. Ema ekikọp ujinyọn̄ mè ikisa ikpulu ebiene mè inu isa isi ere ema ebêsi. Usini ujinyọn̄ mîkiwulu ema gaalek me ene geege ìkakup me emen. Echicha, mêkọt isa òkop-ifuk [computer] ikup me uwu-ikwaan̄ ikisak ujinyọn̄ ya oniin̄ inyi ikakọp ìlọ oniin̄. Usini mgbọ, òkop-ifuk ya môkup me emen ujinyọn̄ ya ikisak ọmọ oniin̄ me ene ìkatap ubọk.
Sabum ujinyọn̄ onikup, ebiene kpekechieek ibe ke ene, mè inu òlolobo môkọt iwulu me lek efet. Adasi ebi ìbọbọp inu òkọkọt isa ene iwulu me lek efet ìre ngwan̄ iba - Ọviilu mè Wilbọ Rait [Orville and Wilbur Wright] me emen acha 1903. Ema ebọp igọọk inu Jọj Keli [George Cayley] ogebe me emen acha 1799, mgbọ îkirọbe ǹwèek [research] ifolek ike uji òkiwulu me inyọn̄ omobokup. Me acha 1867 sà ìre 1896, Oto Liliyentaalu [Otto Lilienthal] ònan̄a me ido Jemeni îweek inu ifolek ike ebêkọt isa ujinyọn̄ ikikpulu ebiene. Ọmọ si îkọp ujinyọn̄.
Mîkisa ujinyọn̄ irọ isiki-efuuk [recreation] — kè esa ekọp esi esese ere mè èkerie ugwem si. Mîkisa ìkpulu ebiene isi ije mè mbubek. Mîkiyaka isa ujinyọn̄ isi akọn̄ si.
Ubọk Îkisa Iwulu
Ebi ke ujinyọn̄ echi ìfêfet igak efet kubọk bulobulo uyok-efet ekitete; ekiwulu me lek efet mije ema kpelobo. Ema si mîkaan̄ mbulari [canopy] etapbe afo [gas] eyi ìkalobo, ntubọk ilium, aidirojin, mè ìre uyok efet, me emen. Afo cha kpelobo kire efet òkukup ikana mbulari ya; ulobo eyi afo mè eyi mbulari ya menigbaan̄ ikirieen̄ efet ifo ijọn̄ ike efet okirieen̄ ema ifo inyọn̄. Eya orọ inyi bulobulo uyok-efet ikitete me lek efet.
Edasi inama bulobulo uyok-efet me Chaina mgbọ ukot ikaan̄ sabum emen acha efit ita SK [3rd century BC]; ekekisa ema irọ ijọk. Achubọk adasi inu òwuwulu me lek efet ìre kait. Edasi ibọp kait me Chaina me inu òwawa igak obop acha iba òraraka.
Ebi kè ujinyọn̄ ìlolobo igak efet kpebekọt ite me lek efet. Ire echicha ebewulu, mêweek ubọk ema ebesa irieen̄ efet, mè ìre afo, ifo ijọn̄ inyi efet inikirieen̄ ema ifo inyọn̄ (igọọk me ikan kè Niyutọn eyi òso ita). Ujinyọn̄ môkọt irọ eya me otu-oniin̄ iba: ujinyọn̄ môkot ikilibi me ijọn̄ me ikisa òbulu-efet [propeller] kan̄ ikirieen̄ efet unye-unye itap me ìrak iwop kan̄ ya inyi efet ya ibene ọmọ inan̄a me ijọn̄. Òso iba, mêkọt isa njini jet [jet engine] òkup me lek ujinyọn̄ ya irọ inyi iwulu. Njini ya môwut efet unye-unye ifo ijọn̄, efet ya mônirieen̄ ọmọ ifo inyọn̄ inyi iwulu inan̄a itele ijọn̄. Isininene lek efet, ikpoyaka iwut efet ya ifo ijọn̄; ìbonikiwut efet ya ifo idun̄ mè isa me ikeya irieen̄ ujinyọn ya ikije ifo isi.
Nriro lek uijnyọn̄ ekifele itap me ukpa ita: nriro echi èkibeme ulobo ujinyọn̄ ya, nriro echi èkirieen̄ ọmọ ifo isi, mè nriro èkisak ọmọ oniin̄ inyi ikaje ilọ oniin̄.
Ugwat mè umin lek
Ujinyọn̄ òmimin ichit me oke (me acha 2016), ìre 'Airlanda 10' eyi ebi Biritin. Ujọn̄ọ kan̄ ìre mità akọp onaan̄ge mè go (95m). Môkọt ikup me lek efet nde iba mè ibeme inu òlolobo ijot akọp mè tọn ge (11 tons; òrere akọp mè obop kilo ge).
Ujinyọn̄ òmimin ichit me ulobo (me acha 2016), ìre 'Antonov an-225 Mriya'. Ebi Yukeren [Ukrain] ebọp. Ìkaan̄ njini gweregwen. Ebi Rọsha ekisa ọmọ ikpulu ebiene isi ije me emen ebi kè 1980 cha. Ujọn̄ọ kan̄ ìre mità 84; oke uwele uwop kan̄ ore mità 88. Îben inu òlolobo ire efit tọn iba [200 tons]. Me mgburudun̄, îben inu òlolobo iso efit tọn ge isa ìsi mbubek. Ulobo kan̄ ire <550 – 700 tons>. Ọmọ olobo ichit me lek òtutuuk ujinyọn̄ ebọpbe inire chereyi. Òkikọp si inire chereyi me ugwat òsolek efit mailu go me mbubak mgbọ ge [500 mph].
Ujinyọn̄ isî-akọn̄ òmimin ichit ìre "Antonov An-124 Ruslan". Ọmọ ore òso iba òmimin ichit me linyọn̄. Mîkisa ikpulu ebiene isi ije si.
Ujinyọn̄ ikpulu ebi-ikike [civilian aircraft] òmîmin ichit ìre "Airbus Beluga".
Ujinyọn̄ ògwagwat ugwat ichit ìre "NASA X-43A Pegasus." (Kpunu ene me emen mgbọ îkọpbe). Îgwat ire obop mailu jaaba me mbubak mgbọ ge [7000 mph].
Ujinyọn̄ ògwagwat ichit mè ene me emen ìre "Northern America X-15A-2"
Ujinyọn̄ isî-akọn̄ ògwagwat lek ichit ìre "Lockheed SR-71 Blackbird." Ebi Yuues ebọp.