Wp/ann/Rivas (Ama-mkpulu)

< Wp‎ | ann
Wp > ann > Rivas (Ama-mkpulu)

Ama-mkpulu Rivas (òrere Rivers State me usem uket-chieen̄) ìre ama-mkpulu mè agan̄ Ebon Okwaan̄ Naija me agan̄ osiki me Naijiria.<ref 5> Echili ọmọ me acha 1967 mgbọ efelebe ọmọ isan̄a me lek oka Agan̄ Mbum-ura [Old Eastern region]. Ama mkpulu ìtatap ikana ọmọ ìre AnambiraImo me agan̄ inyọn̄ AbiaAkwa Ibom me agan̄ mbum-ura, Bayelisa me Delita me agan̄ ichep-ura. Ama ibot kan̄ ìre Pọt Akọt, eyi ekimọnọ kire ikpele ama [Metropolis] mèlek si ama òrere ebon mbubek aran̄ ijọn̄ me Naijiria.<ref6,7>

[Ogugo,iman̄ mkpulu ,ogugo-ijọn̄ ]

Otu-ifuk ebi ìluluk me ama-mkpulu yi ìre 5,198,716 sa me orirọ ifuk-ene eyi acha 2006. Ọmọ ore òso ama-mkpulu gweregwen ene ewabe ichit me emen me ido Naijiria.<ref8> Ebi ene ìnan̄a me esese esese owuwa otoko òwa me ama-mkpulu yi, kire ebi Igbo, Ogoni, Ijaw, Obolo, mok. Mîchubọk iriọọn̄ ọmọ kire ama-mkpulu òkaan̄ owuwa usem∶ usem ekitumu me emen iraka akọp iba mè jeeta (28).<ref9> Me okike ijon̄, ọmọ ore òso 26 òmimin ichit me etete ebi kè ama-mkpulu ìkup me Najiriai, owuwa okwaan̄ si mîliliin̄ iraka me emen kan̄ .<ref10>.

Ugwem mbubek ama-mkpulu yi ìchubọk ibeen̄ me lek irọrọkọ aran̄-ijọn̄. Eya îkisa owuwa ikpoko ijet ema enenen; ubọk geelek îrebe ebi ibot mkpulu kpekisa ikpoko cha irọ inu inwọn mè ikput ugbọọri.<ref11> Me emen acha 2000 cha, ikpan̄-ene eyi òje me lek otu-ogbo ebi ifit udun [cult] îmumana me ama-mkpulu ya.<ref12> Me acha 2019, ogwu ibot mkpulu Nyesom Wike îtumu isibi ibe ke Ama-kpulu Rivas ìre ama-mkpulu ebi Kiristien mije 90% me lek ebi ìluk me emen ìre ebi Kirisiten, me ere 10% gaalek ire ebi <Orthodox>, sa ene inen mè inen gaalek ìrere ebi ichen ekigọọk erumfaka Isilam.<Ref 13,14> Ere ujinyọn̄ mè ere mgba-uji òkup me ama-mkpulu yi òre òso iba okifufun̄ ichit me Naijiria .

Mfufuk

Egwen ama-mkpulu Rivas ibak owuwa okwaan̄ ìliliin̄ iraka me okike ijọn̄ kan̄. Ama-mkpulu yi ikore ge melek ebi ke agan̄ ikup me <Oil River Protectorate> bene me acha 1885 re 1893 mgbọ îkanabe ge me etete agan̄ ìkup me <Niger Protectorate>. <ref 15> Me acha 1900, mîben agan̄ ya igbaan̄ itap melek agan̄ cha ìkup me <Royal Niger company> isa îchili <Colony> eyi Naijiria Osiki. Echili ama-mkpulu yi me acha 1967 mgbọ efelebe agan̄ osiki [Eastern Region] eyi Naijiria. Me acha 1996, mîsan̄a usini ere me lek ijọn̄ ama-mkpulu yi isa irọ Bayelisa. <ref 16>

Otoko ìkup me Ama-kpulu Rivas

Owuwa otoko òwa me emen ama-mkpulu yi, kire∶ Abua, Andoni (Obolo), Ekpeye, Bille, Egenni, Eleme, Egbema, Etche, Ibani, Ikwerre, Kalabari, Ndoki, Ndoni, Okirika, Ogoni, Ogba, Odua, mok. Orọmijọn̄ me ama-mkpulu yi îwa mè ikup esese-esese. Ebi ìluk me emen kan̄ mîkibọkọ ebi ichen itap enenen mè ikikaan̄ ata ugwem mèlek ebi ene.

Usem

Inu òwawa iraka otoko 26 ekup me ama-mkpulu ya, geelek mè usem, orọmijọn̄ mè ubọk irọ-inu kiban̄. Eya orọ, owuwa ebi ìluk me ama-mkpulu yi mîkikọt itumu owuwa usem igbaalek usem ama iman kiban̄. Usem uket-chieen̄, ònan̄a me lek [Mkpulu usun̄], ire usem ge ebi ene ekimalek itumu me esese esese oniin̄ me emen esese esese ama me emen kan̄. Usini ebi ìnan̄a me Rivas ekitumu usem iba, usem uket-chieen̄ mè Ùnà mèlek usem ama kiban̄. Îre ikeya mije nsabọn mè <youth> ekirọbe inu me usem Ebeke mgbọ ema enenebe inyon̄ ijọn̄ [esibe isi ikup me ama ile]. <ref 27> Isan̄a me lek Ùnà, otutuuk usem kechilọ ekup me ọgbọn̄ Benuwe-Kongo mè ìre Naija-Kongo.


Nrọnnye edit