۔
سرائیکی افسانہ
قضئیہ
تحریر : ثانیہ رحمان
ڈھلدی مغرب دا ویلھا ہئی نادر شاہروں مزدوری کر تے گھر ولیا تاں ویہڑے دی ہک چنڈ تے لڳے نلکے توں منہ ہتھ دھو گھر دے تھلے تے آ چڑھیا باشو کھٹڑے دی ݙاوݨیاں تے ٻہہ اپݨے ترائے سالاں دے پتر کاشف کوں پکھا ٻیٹھی جھلیندی ہئی۔ تھلے تے پئے کھٹڑیاں دے ہک پاسوں ہک کھٹ تے ٻڈھڑا کریم بخش ستا پیا ہا۔ بیمار کریم بخش اپݨے دور دا وݙا جوآن ہا تے پرہ پنچائیت آلا بندہ ہا علاقے ءچ چنڳا ساہ سلوک ہس تے عزت وی ٹھیک ٹھاک ہس ۔ پچھلے ݙاہا سالیں تو فالج جو تھیا پرہ پنچائیتاں ویندیاں رہیاں تے کھٹڑا مل گھدس کھاوݨ پاوݨ دی وی متھاجی آ ڳئیس. ٻس میݙا اللہ کہیں کوں کہیں متھاج نا کرے۔ کریم بخش جوآن تاں وݙا ہئی تے نال ای ہمدرد تے لوکاں دے کم آوݨ آلا بندہ ہئی اوں جو کجھ کمایا سبھ خرچ کر ݙتس تے اڳوں واسطے کجھ نا رکھیس۔ اوندا ہکو ہک پتر نادر ہئی جیکوں اوں وݙے نازاں نال پالیا ہئی۔ کریم بخش دے کھٹڑے تے ڈھݨ دے بعد گھر دی ساری ذمہ واری نادر تے آ ڳئی۔ نادر پئیو ماء دا ہکو ہک ہئی پئیو ماء دے لاݙ تے الولیں پاروں سکول نا پڑھیا جو استاد مریندن۔ آہدن جہڑلے سیت ہِری کھڑی ہووے کجھ نی سدھدا شئت ایویں ای نادر نال وی تھیا پئیوکوں فالج تھیوݨ دے بعد نادر ٹکے ٹکے دا متھاج تھی ڳیا گھر دا خرچ نال پئیو دے دوا دارو دا خرچ نادر دی پہنچ توں ٻاہر تھی ڳیا تاں اوں مزدوری کرݨ شروع کر ݙتی اوکوں کئی ہنر تاں ہئی کائناں ایں کیتے اوکوں بندے بندے دے میہݨے ساہوݨے پوندے ہن سویر نال اندھورلے گھروں نکلدا تے ول نماشاں کوں ولدا اڃ نادر معمول توں تھوڑا پہلے گھر آڳیا تاں سامݨے ٻیٹھی اپݨی. ذال نال الواوݨ دی بجائے سدھا پئیو دے کھٹڑے تے ونڃ ٻیٹھا تے پئیو دیاں لتاں گھٹݨ لڳیا باشو نادر کوں آیا ݙٹھا تاں پکھا سٹ اٹھی تے اوندے کیتے روٹی پاݨی چاوݨ پئے ڳئی۔
اوے۔۔۔! اوے کاشف دا ابو روٹی کھا گھنو ہاں۔۔
روٹی کھٹڑے تے رکھدیں باشو نادر کوں سݙ آکھیا تاں نادر اتھاؤں ولدی ݙتی جو صبر کر ابے کوں گھٹ گھناں ول کھاساں تے ولدا پئیو دی خدمت داری ءچ لڳ ڳیا۔ آہدن جو اولاد حلالی ہووے تاں پئیو ماء دی خذمت کریندی ہے. کریم بخش ٻولݨ کنوں تاں لاچار ہا مگر سݨ سڳدا ہا اوں باشو دا الا سݨیا تاں نادر کوں اشارے نال روٹی کھاوݨ دا آکھیا تاں او پئیو نالوں اٹھی تے باشو دے نال آلی کھٹ تے آ ٻیٹھا تے روٹی کھاوݨ پئے ڳیا۔ باشو کاشف تے نادر دی ادھ ءچ تھی ٻیٹھی تے ݙوہیں کوں پکھا جھلݨ شروع کر ݙتس ہک جھلا کاشف کوں ݙیووے تے ٻیا جھلا نادر کوں۔
کیویں ہے طبیعت ہݨ کاشف دی۔۔۔۔؟
نادر روٹی کھاندیں ای پچھیا تاں باشو ولدی ݙتی جو سویر دا بخار کنوں بے سدھ پئے تے نالو ہلݨ نی پیا ݙیندا ڳئی ہم اڃ ݙاکدار دو تاں او آہدے جو ایکوں کوئی فل فروٹ کھوائے کرو خون دی پینگھ نسی رہ ڳئی جسم ءچ شکل پیلی پڃ تھی ڳئی ہس کجھ خون بݨسے تاں ول بخار لہسی ۔۔
باشو بے وَسی تھی تے آکھیا تاں نادر دے منہ تے وی بے وَسی دے آثار نمایا تھی ڳئے۔ اوندا ہکو ہک پتر ہئی اوندے کول گھر دا ٹکر پورا کرݨ جوڳے پیسے ناہن تاں فل فروٹ کتھوں آن ݙیووے ہا۔ جہڑلے کجھ نا سجھیا تاں کوڑیج تے آکھیس جو کتھوں آنوں پیسے فل فروٹیں دے گھر دا ٹکر اوکھا پورا تھیندے ابے دی دوا دے پیسے وی نی تھیندے تے ایکوں فل فروٹ کھواؤں۔۔۔۔!
اے آکھ پتہ نی جو کیا کجھ اوں اپݨے منہ وچ بُڑ بُڑ کریندیں آکھیا تے روٹی چھوڑ ہک پاسے تھی ٻیٹھا۔ باشو کاشف تے کپڑا جوڑیا تے کھسک تے نادر دے نال تھی ٻیٹھی۔ تساں پریشان نا تھیوو اللہ سوہݨا کئی سوب بݨیسی تے ساݙے ݙینہہ وی کٹیج پوسن۔ بےوَسی کنوں کاوڑے نادر کوں باشو حونصلہ ݙتا تے اوندے مونڈھے گھٹݨ پئے ڳئی۔ ہالی ایہا ڳالھ چلدی پئی ہئی جو کریم بخش دی نرغٹ تے عزرائیل ناہوں آن ݙتا تاں اوندی طبیعت وڳڑ ڳئی ایویں لڳدا ہا جیویں اوکوں دورہ پیا ہووے۔ نادر تے باشو سر دے بھرݨے کریم بخش کول بھنے تاں اوندے آخری ساہ ہن۔ باشو کریم بخش دی تلیاں ملݨ ٻہہ ڳئی تے نادر بھڃ تے وستی دے ݙاکدار کوں سݙ آیا ݙاکدار دے آندیں تئیں کریم بخش رضا تھی ڳیا ہئی۔ نادر دا گھر جیندے وچ پہلے ای فاقے ہن تے کھاوݨ کوں کجھ نا ہا قضیئے آلا گھر بݨیا تاں سارے رشتہ دار سڃݨ ٻیلی آ ڳئے. سویر دی بانگ دے نال ای کریم بخش دے جنازے دا اعلان تھیا تاں خلقت اوندے در تے آ ٻیٹھی تݙا وِچھا پیا ہئی نادر آدھی ءچ ٻہہ ہر آئے ڳئے توں مکاݨ ٻیٹھا جھلیندا ہئی اوندے چہرے تے پریشانی تے بےوَسی دے جیہڑے پَہرے ہن او ساریں دے سامݨے ہن۔ لوک سمجھدے پئے ہن جو پئیو موئے اوندا ݙکھ ہس اے ٹھیک ہے جو پئیو دے مرݨ دا ارمان ڈھڳ ہوندے مگر اوں ویلھے نادر دی پریشانی دی وجہ پئیو دی موت کائنا ہئی اوندی پریشانی دی وجہ ہئی موت دے تݙے تے موت فوت دیاں رسماں دا خرچ۔ بحر حال اڃاں سویر تھجندی ودی ہئی نادر کوں ٻال آ سݙیا جو تیکوں ماسی بلقیس سݙیندی پئی ہے بلقیس نادر دی وݙی بھیݨ ہئی نادر تݙے توں اٹھی گھر ڳیا تاں بلقیس تریمتیں کنوں انج اوندا انتظار کریندی کھڑی ہئی نادر کوں ݙیکھ اڳوتے تھئی تے اکھیس جو لالہ سویر تھیندی پئی ہے ابے دے غسل دا بندوبست کرو تے کفن ای منگواؤ نادر ہک نظر اپݨی بھیݨ دو ݙٹھا تے ول اپݨی جیب دو ݙٹھس اوکوں سوائے ݙاہا روپے دے جیب ءچ ٻیا کجھ نا ملیا بھیݨ کوں ہا ءچ سر ہلیندا سدھا بزار دو بھنا بزاروں ونڃ تے شیخ شفیع کوں ارداس کیتس جو میکوں ابے دا کفن ݙے چا میں موت دے سوڳ توں وانڈھا تھی پہلے تیݙا قرض لہیساں تے اپݨے ٹکر پاݨی دی بعد ءچ سوچیساں۔ شیخ اوکوں کفن تیار کر ݙتا تے نال ای ٻیاں چیزاں کفور وغیرہ وی ݙے ݙتیاں تاں اوں خدا دا شکر ادا کیتا تے کفن چیندا سدھا گھر آیا او وستی دی مسیت آلے مولی صیب کوں وی آندیں ہوئیں سݙی آیا جو مولی صیب ابے کوں دھواواݨا تساں ہے تے جنازہ وی تساں پڑھیسو مولی اوکوں آکھیا جو توں ڃل میں آندا پیاں۔ نادر گھر ولیا تے تھوڑی ای دیر بعد پچھوں مولی وی سائیکل دھرکیندا تے آ ڳیا۔ ایویں لڳدا ہا جو مولی صیب کوں ݙاڈھی اُٻالھ ہے ہاں بھائی میت کوں گھن آؤ۔۔ اتھاں کھݙا مارو۔۔ صابݨ چا آؤ پھٹہ کتھ ہے۔۔۔؟ مولی آندیں سیت کہیں جرنیل آلی کار حکم صادر کرن شروع کر ݙتے بھڃ دھرک کر مولی صیب کوں ہر شے کٹھی کر ݙتونے تے اوں میت کوں غسل ݙے ݙتا تے آپ وی دھانہہ دھونہہ تے تݙے تے آ ٻیٹھا تݙے تے ٻیٹھے لوکاں وچکار کریم بخش دیاں چںڳائیاں بارے ڳالھ تھیندی رہی تے نال ایݙے اوݙو دی ڳالھ وی ٹر پوندی ہئی مولی صیب ہئی جو ٻہوں بے قرار ٻیٹھا ہئی۔ جھٹے اپݨی وݨی کوں جھٹکا ݙیووے تاں وݨی وچ موجود کاسی او دی گھڑی خود بخود گھم تے اڳوں آ ونڃے ٹائم ݙیکھ تے او ولدا ہتھ ڈھاک تے چارکھے۔ وقت ہئی گزردا ڳیا جیویں ای یارہاں وڃے مولی صیب دی تاں پہلے ای دید گھڑی تے ہئی مولی اے اعلان کیتا جو مارکا جنازے دا وقت تھی ڳئے تے سوہݨے نبی سئیں دی حدیث وی ہے جو جنازے کوں دفناوݨ ءچ اُٻالھ کیتی کرو سارے اٹھے جنازہ چاتونے مونڈھے وٹیندے کلمہ شہادت پڑھدے وستی دی وݙی عید گاہ پڃ ڳئے مولی وݙے زور دا واعظ کیتا موت دے وقت صبر دی تلقین کیتس تے نال ای مرݨ آلے دی بخشیج کیتے صدقہ خیرات دی تلقین وی کیتس جو اے ضروری ہوندے جنازہ پڑھایس تے جنازے دے بعد وݙی سریلی دعا پہلے عربی ءچ تے ول سرائیکی ءچ منگوایس جنازہ چاتونے قبرستان گھن آئے تے دفناوݨ دے بعد باقاعدہ کوڑے وٹے دا انتظام ہئی چھولیں آلے ودھائے چاول پکے پئے ہن مگر مولی صیب کیتے دیسی ککڑ دی سوڑویں بھاڃی تے فروٹیں نال تار ہک وݙی پاتر انج ہئی۔ مولی صیب ختم پڑھیا تاں چاول ہر پاسے ونڈیجݨ شروع تھی ڳئے تے ہر ہک کھاوݨ ءچ پئے ڳیا۔ مولی صیب اپݨا حصہ کھادا تے بچدے فروٹ ، روٹی بھاڃی تے اچھاݨیں آلی ڳنڈھڑی شاگرد کوں ݙتس جو ونڃ استانی کوں ونڃ ݙے۔ ایندے نال ای مولی صیب کھڑے تھی ساریں کولوں موکل گھدی جو مارکا ہݨ نماز دا وقت تھی ڳئے تے ولدی مسیت ءچ ملاقات تھیسے۔۔
کوڑا وٹا تھی ڳیا تݙا چاگھدونے نادر ولدا گھر آٻیٹھا اوکوں بندیاں نال بھریا جھڳا وی ایویں لڳدا ہا جیویں سنڃ تھی ڳیا ہووے۔ او پئیو دی خالی پئی کھٹ دو ݙیکھ ݙیکھ نیر ٻیٹھا وہیندا ہئی تے نال ای اوندے ذہن ءچ تریجھے دا خرچ مولی کوں نویں کپڑے جتی گھن ݙیوݨ دا خرچ گھمدا پیا ہئی جو او اے سبھ کتھوں پورا کریسی جے نا کیتس تاں سماج اوکوں جیوݨ نا ݙیسی جو پئیو ایݙے ناز الولیں نال پالیا ہئی ایں پئیو دا سوھیٻا وی نی چا کیتا اے او خیال ہن جہڑے نادر کوں سماج تے سماج دیاں جھوٹیاں رسماں جہڑیاں امیراں جاگیرداراں کیتے تاں ٹھیک ہن مگر ہک غریب کیتے تکلیف تے پریشانی دا باعث ہن اوندا وس نا لڳدا ہئی جو او سماج دے انہاں فرسودہ رسومات دا باغی تھی ونڃے پر کیا کرے ہا وسیب ءچ نک وی تاں بچاوݨا ہئی۔ فجر تھئی تاں ولدا اویں تݙا مرحوم دے ایصال ثواب کیتے دعائیں تے لوکیں دی آمدو رفت جاری رہی تے ولدی نماشاں نادر گھر ولیا تاں باشو کوں انج سݙ آکھیس جیویں ڳالھ ایویں ہے فجریں ابے دا تریجھا کرݨے تے میں کول تاں پیسے ای کینی تے ناں ای کتھاؤں ادھار ملݨݨ دی کوئی امید ہے۔ باشو ہئی جو ݙاڈھی. چنڳی تے پئے دی وفادار اوں چپ چپاتے اپݨیاں چلکیاں لہا ݙتیاں تے آکھو جیویں ہویں خدا دی کرݨی ہئی ایکوں بھڳتا آپیں ہر شے بݨ پوسے نادر اپݨی گھر آلی کوں ݙٹھا تاں اوندا دل آہدا ہئی جو اوکوں گھٹ تے بھاکل چا پاووے جو اوں کیویں اوندی عزت رکھ گھدی ہئی۔ اوہیں ویلھے کجھ چھوہریں کوں نال کیتس تے سدھا لوݨی تیلی آلی دکان تے پڃ ڳیا آکھیس جو تساں سامان تلواؤ تے میں آیا۔ چھوہریں دے سامان تلویندیں کریندیں نادر سنارے کنوں چلکاں بھنوا آیا تے سامان دے پیسے آ ݙتو نس مولی صیب کیتے نواں مل مل دا رومالہ ، کپڑیں دا سوٹ ، نواں لاچا ، جتی ، خشبو دیاں ݙو شیشیاں ، جڳ گلاس ، کروا ، چھوٹی ولٹوئی تے پاݨی آلی صراحی وی گھن گھدس تاں پیسے وی مک ڳئے فجریں دیگیں آلی نئی تے تمبو کناتیں آلے دے بھاڑے دے پیسے وی نا رہیئے مگر ختم ءچ ݙیوݨ دا سامان ہالی وی پورا نا تھیا اوں رب تے توکل ٻدھی تے ہر شے چا گھر آ وڑیا تے باشو کوں ہک واری ول سݙ گھر دی چنڈ ءچ کھسر پھسر شروع کر ݙتس بھاڳیں آلی باشو ہئی جو نادر توں صدقے گھولے تھیندی ہئی اوں آکھیا جو جیویں ہویں صبر کر تے اصلوں ای دل تھولا نا کریں میں آپیں سنبھال گھنساں اوں ادھی راتیں اپݨے ݙاج آلی رنگیل پاویں آلی کھٹ جہڑی اوندی ماء اوکوں ملتانو منگوا تے ݙاج ءچ ݙتی ہئی کڈھی اوندی چھنڈک پھوک کر تے اوکوں مٹی دا تیل مل ایویں چمکایس جو نویں پئی لڳدی ہئی تے نال ای اوں پیٹی کھول اوندے وچوں ایرانی کھیس ، ہک سَوِڑ تے ݙو گدے جڈھ سینکے کر رکھیے تاں جو سویرے ختم ءچ جو ݙیوݨے ہن۔ فجریں کوں بانگاں ویلھے وادھو نئی پڃ ڳیا تے دیگاں پکاوݨ شروع کر ݙتس جیویں ݙینہہ پرکھرا تھیندا آیا سبھے لوک وی آوݨ شروع تھی ڳئے۔ تریجھے دا ختم ݙیوایا ڳیا۔ مولی صیب کوں ختم دا سامان پیش کیتا ڳیا تاں مولی صیب ہک ہک شے دا بغود معائنہ کرݨ دے بعد آکھیا جو باقی تاں کر شے ہے پئی ٻس نادر آ ابے دا سرمہ کنگھی تے شیشہ نوہی ݙتا۔ مولی صیب دی ڳالھ سݨ نادر دا ہک واری تاں دل کیتا جو مولی کوں مار ای گھتے پر کیا کر سڳدا ہئی برادری دی ڳالھ ہئی۔ خیر چاول چلݨ شروع تھی ڳئے نادر کوں پئیو دی پڳ ٻدھی ڳئی۔ دعائیں کرایاں ڳئیا. نادر آپو ڃاݨ خش ٻیٹھا ہئی جو بھانویں جیویں تیویں ابے دا چنڳا سہیٻا تھی ڳئے ایندے نال ای مولی صیب بھرے مجمعے ءچ اٹھی تے پچھیا جو مارکا قل خوانی دا پروگرام کݙݨ دا ہے تے نال ای ست جمعراتیں دے ختم دا ویلھا ای ݙس چھوڑو تاں جو سبھے سڃݨیں کوں کن ہوون۔ نادر مولی فی دی ڳالھ سݨی تاں کوڑیج تے آکھیس جو مولی صیب حونصلہ رکھو ساکوں ساہ تاں گھنݨ ݙیوو اساں ول ݙسا ݙیسوں جو کیویں کرݨے نادر دا ایویں کوڑیجݨ مولی صیب کوں چنڳا نا لڳیا تے او اٹھدا تے ویندا تھیا ویندیں ہوئیں اوں نادر دے وݙے بھݨویے کوں سݙ تے آکھیس میاں روح دی تسکین واسطے ضروری ہوندے جو چالہیہ اوندی ارواح وچ روٹی کہیں غریب مسکین کوں کھوائی ونڃے توں سیاݨا بندہ ہیویں ایکوں سمجھاویں جو پئیو کوں موئیں نا رولے۔۔۔۔
مولی اے آہدا ٹر ڳیا تے اپݨے شاگرداں کوں اشارہ کیتس جو ختم آلا سارا سامان چاتی آسو۔ بندے کھنڈ پنڈ ڳئے۔ دور دے آئے مہمان وی موکل گھنݨ پئے ڳئے تے نادر دا جھڳا ہئی جو ولدا خالی تھیندا ڳیا۔ اے کم کر او کم کر دیگر دا ویلھا تھیا تاں نادر دیاں ݙوہیں بھیݨیں تے بھݨیویے اوندے کول آ ڳئے نادر دے مونڈھے ہتھ رکھیونے تان نادر وݙی بھیݨ دے ڳل لڳ رڃ رنیا۔ اے ݙیکھو باشو وی بھڃدی تے آڳئی۔ چنڳی دیر مکاݨ ݙیوݨ دے بعد نادر کوں اوندے بھݨویے مولی صیب دا سنیہا پڃایا تاں نادر سݨ تے ولٹیجݨ پئے ڳیا باشو اوندے مونڈھے تے ہتھ رکھ اوکوں تسلی ݙتی تاں او کجھ مٹھا تھی ڳیا ایں دیر وچ بلقیس الاݨی جو لالہ جمعراتیں چلیہا تاں ضروری ہوندے تے نال آکھ مولی صیب وی ٹھیک ڳئے جو ارواح ای ݙیویندی تاں ہے۔ نادر کیا کریندا چپ چپاتا سݨدا رہیا۔ مغرب تھئی تاں ہر کوئی ہورڑہا تھی ڳیا تے ولدے گھر ءچ باشو ، نادر تے انہاں دا پتر آبچیے. نادر باشو کوں آکھیا جو ابا جیندا ای چنڳا ہئی مویا تاں میکوں ݙاڈھا مہانگا پئے۔ کیا کروں اے تاں ریت ہے ہر دے گھر موت فوت ہے تے ہر کہیں کوں ایویں کرݨا پوندے باشو ولدی ݙتی تاں نادر سوچاں ءچ پئے ڳیا جو اے ریتاں آخر کیں بݨائن انہاں لوکاں جو جہڑے غریباں تے مسکیناں کوں موت فوت دے بہانے ہک وقت دا ٹکر کھواوݨا چاہندے ہن یا انہاں لوکاں جہڑے میں ورڳے بے روزگار تے غریب کوں ساری برادی ءچ شرمسار کرݨا چاہندے ہن۔ اے سبھے ریتاں کیا امیر غریب ساریں تے فرص ہن یا ول محض پھردے بندیاں تے جو اے پھردے بندیاں تے فرص ہن تاں ول انہاں کوں اوندے ورڳے غریب تے کئیں تے کیویں فرض بݨا ݙتے او زمانہ ہے یا ول ختم دا مال لٹ تے بھڃدا وسیب دا ملاں ہے. کیا ملاں کوں اے چہیدے جو او کہیں غریب کوں ایݙا قرضائیں کر اپݨا ننہر ونڃ بھرے۔ اے او سوال ہن جہڑے نادر اپݨے آپ توں پچھدا ٻیٹھا ہئی۔ اے سوال چھڑے نادر دے ناں بلکہ اے سوال وسیب دے کر غریب دے سوال ہن تے نادر انہاں سوالاں دے جواب چہندا ہئی۔ او چاہندا ہئی جو وسیب دے اڳواݨ انہاں رسماں کوں نویں سروں ݙیکھن جہڑیاں بݨیاں تاں غریب دا ڈھڈھ بھرݨ کیتے ہن مگر اے کہیں غریب دا جھڳا خالی کرݨ کیتے کافی ہن۔۔