Wb/nia/Famo'eluaha fehede, sihaŵaraö terongo ba wariawösa seroma'ökhö bagamaedola oya tarongo.

< Wb‎ | nia
Wb > nia > Famo'eluaha fehede, sihaŵaraö terongo ba wariawösa seroma'ökhö bagamaedola oya tarongo.


Sinöngöni:

Oya sa göi wehede si lö mutötöi bakha ba ngawalö gamaedola fehede sambö terongo ia ero ma’ökhö, ba no sa’atö mafa’anö ia ba da’e, me iŵa'ö tödöma, sökhi na tohöna la’ila ia si bohou ebua, me ya’ira dania zanohugö fama’anö fa’aboto ba dödö ngawalö haohao/fo’ölö’ölö ba khöda Ono Niha ba ginötö si so fönada.


Ndrohua si 1

“ A “

Aburu : Teŵa’ö wehede da’e, ba zinali si no mufobawa ba wama’ala ba ngawalö gohitö dödö, simane manu, ma hadia ia danö bö’ö. börö me ambö aro wamubu’u bu’ubu’u wesu si no mufabawa, ba adudu mbu’ubu’u no mege, ba sinali ifuli adölö si mane ya’ia no mege. Da’ö nifotöi : a b u r u. Itaria göi lanönö na sa, wanguŵa’ö aburu aefa. No aburu wesu, andrö aefa manu.

A’ega/agega : Muŵa’ö ba gahe niha nifotöi “ KAKI O “ Akaha : Teŵa’ö göi ba gahe gamagama, si mane ahe meza. Nalö adölö wama’anö duka, na no isaŵa baero balö gahe, ba laŵa’ö göi da’ö: agega, ma a’ega ma akaha.

Afore : Dozi oi ta’ila da’ö, wa famaedogö wa’esolo galogo mabawi ba khöda Ono Niha, na no musu’a ia bulu nohi safusi. Dozi omo ndra salaŵa, ba oi so gafore. Ba zi sambua Öri Wondrakö ba fagölögölö manö gafore. He fa’anau duhe, ba he otalua wohawoha. So gafore nifatekhe yaŵa ba mbuatö nomo, ma ba wa makhai. Ba da’ö lafaedofaedogö zu’a mbawi na no musu’a. So göi gafore nigohegohe misa na mofanö. Soyania ba ba zilazila nakhe si hulö zi’o, no lafatekhe gafore. Na samalali bawi niha, ba afore famaedogö zu’a me ihalö, da’ö göi dania wamaedogö zu’a na mufuli. So göi gafore falimosa, lafotöi ia : AFORE SI LAMBUTÖ. Mufazökhi da’ö moroi ba nue si tola mufaöndrö na mufaedogö zu’a mbawi, ba ma mukö’u’ö. Somasi falimo zangoguna’ö afore si mane da’ö. So göi zamodua rozi aforenia. Na ibe’e nifalali ma ni’öli mbawinia, ba si farege wohawoha gafore famaedogö zu’a, ena’ö oya wangerai olola. Ba na i’öli mbawi niha bö’ö, ma na lafuli mbawinia nifalali, ba sagaröu otalua wohawoha ibe’e afore famaedogö zu’a. He afore si lambutö ba he samodua aforenia, ba nilakha’ö da’ö, ba no mu’elifi ba wondrakö Nono Niha.

Afusi döla geu : Fanuturu inötö wa’alaŵa luo da’ö. Na aefa wehede mbuyuwu ba zahulö wongi sibai, ba ibörögö afusi döla geu. So mato bözi lima ba wa’arakha moluo da’ö.

Afuru : Ba mbalatu, ma fato, ba garagazi ba ma hadia gamagama si nangea afu atarö, ena’ö tola mu’oguna’ö ba halöŵö = Ind. Kurang tajam/tumpul.

Akhaya : Ono matelö/lemas, pening. Akhaya niha na ebua i’a bago si fao ba nafonia.

Ahaya : Ahou, lö aliolio = Ind. Lamban.

Ahele nasi : Fehede nifo’amaedola da’ö. Ba eluahania sa’atö, ba: Mate, alele, azore, asao, ahuwa. Na ba wolaya ba zimate, ba laŵa’ö: no awaliwali, no milo, oi ba wa ngaohasi fehede da’ö, fa böi abölöbölö sibai wa’atofakha ba dödö zi mate niha andrö wa so zi mate ba nomo. Asese ba zatua muŵa’ö: ahele nasi.

Alahoitö : Fangerai ndröfi ba Nono Niha da’e. Sambua alahoitö zi fulu fakhe. Dua alahoitö zi dua wulu fakhe. Tölu alahoitö = 30 fakhe, 4 alahoitö = 40 fakhe. Alahoitö = ngafulu fakhe.

Ala : Te’ala. Ala’ala : Taŵa hörö. Mo ala’ala : mowöiwöi daŵa hörö. Ala’ala = wenguwengu. Mo ala’ala = mowenguwengu, eluahania : mege’ege, modaŵadaŵa. Idanö si tetane ba gaowokaowo danö. Andrö iŵaö ba umanö : Tohare nowo Duha, tesao nowo Gözö, he wa möi’ö ösao gö, ba gala’ala nidanö.

Amaorosa : Ba haohao Nono Niha, ba no muhonogöigö nahia wa’owulo ba wangosara na möi mamolo. Sasesenia ba mbu’ubu’u hili da’ö. Nahia da’ö nifotöi “AMAOROSA “. Itaria ba nahia si mane da’ö, ba mbörö geu sebua. Eu da’ö nifotöi “ BÖRÖ GAMAOROSA “.

Amaorosi : Fe’ao’ao segebua sibai li, ba mutöitöi döi niha, ma hadia zi möi börö wa mu’ao’ao. Niha si’ao’ao andrö, nifotöi “ SAMAOROMAOROSI “. Da’ö göi mbörö walafotöi nahia wa'owulo no mege AMAOROSA, börö me nahia da'ö mu'ao'ao gere wealu khö mbela hogu geu, ba wamua'ö khöra sömba. Tobali la'amaorosi ba da'ö mbela hogu geu andrö. Amonita : Tandrösa ni’amoni’ö. Ba haohao Nono Niha, ba so nifotöi : “ FAMONI “. Na inötö manabina samösa nina, ba mamoni sibai. Tabinania andrö nifotöi : AMONITA. Oya zinegu fatua manabina samösa nina. So göi gamonita na mamasi. Tebai manö muŵa’ö wehede sagabe’e. ba oi na i mufalalini döi nibayabaya. So gamonita na manaru, tebai mutötöi döi zi no mate moroi ba watalifusöta, fa böi i’ondrasi bekhu zi mate andrö mbalö zinaru, ba fa böi ibabaya hadia ia gombayasö niha sauri. So gamonita ba wamolo, so gamonita na fafu i’a nidanö ma ba nasi. So gamonita na mamarö fanikha. Amonita, tola tafo’eluaha ia ba li Indonesia : HAL YANG TABU!.

Amöröta : Töla li ba da’e; börö = tarai. Amöröta = nahia wanarai, nahia wamörö, lade wamöbörö. Amöröta zamöbörö fakhe = nahia niha sombörö fakhe. Na so göi si toröi ngawua wakhe ba nahia wamöbörö, da’ö göi nitötöi : A M Ö R Ö T A.

Abölata : Töla li = böla eluahania tumbu. No böla mbaŵa = no tumbu mbaŵa. Abölata= nahia wa’aböla, nahia wa’atumbu. Ma göi muŵa’ö = atumbukha. Nahia wa’atumbu.

Amoela : Töla li = foe, fofoe. Amoela = wahawaha ba wa mofoe. Amoela nue = wahawaha wamofoe ue. Amoela ndranga mbalatu = wahawaha geu nifofoe si tobali danga mbalatu.

Amöila : Töla li = möi. Nahia si möimöi niha. Töinia sambua tö : e’era ma gulahe ma höma ( kakus ).

Ana’ua : Töla li = ta’u. Nahia wana’una’u hadia ia. Na ba nidanö sebua, ba latötöi ia: ötöna ma ana’ua, börö me ba da’ö da’uta’u niha, he sofanö ba he sangawuli ba mbanua. Na ba wana’u nidanö, ba hele, ma ba’a zato, börö me ba da’ö möimöi niha wana’u idanö ba nasoa. Ba gana’ua ( hele ma ba’a ma ba götöna, asese ba da’ö falukhalukha zi sara lala ba daniŵa ).

Aniasa : Tiatia, goigoi si nangea mu’o’ö. Wa’oya ganiasa ba wangowalu = wa’oya diatia, khoikhoi si nangea mu’o’ö. Wa’oya ganiasa na mamolo, btbn.

Ano’ö : Töla li = manö eluahania mame’e sagö bulu zaku ba nomo. Ano’ö, fehede famohalöwö niha ena’ö ibe’e zagö bulu zaku ba nomo. Manö ma mangano’ö.

Anono : Alö moroi ba zi to’ölö. Faosa si’ötö’ötö, na no mube’e daludalu fondrara, ba tola anono = alö wo’ötö’ötö. Iraono si lö ahono, na no mu’abe’e’ö wanenaŵa ya’ia, ba famöhölinia fa lö ahono, ba tola tawa’ö: Awena anono wa lö ahononia. Anono wönu = alö wönu. Anono we’e = alö we’e. btbn.

Anönö : Afönu. Anönö mbanua döfi = afönu mbanua döfi.

Anunua : Na mamolo niha, bana ahulu ira sökha ma hadia gahulua, ba no muhonogöi nahia ba wanatawi awö ba wondrino ya’ia. Da’ö nifotöi anunua. Tebai tefawu’awu’a nahia da’ö.

Andrue : Aköu, akölu, atugu. Andrue hörö = atugu hörö, andrue ngalai wakhe so’ösi = akölu ngalai wakhe so’ösi, ma atugu ngalai wakhe, tola göi na nifoamaedola, andrue höröda mo ngalai wakhe.

Anotöra : Töla li = sotöra , nukha si sökhi (Ind. Sutera) anotöra = öfake zotöra. Nukha = onukha, anotöra = osotöra.

Anga’iŵa : Nahia si to’ölö wanga’i, nowi ba kabu. Anga’iŵama = taniŵama = si to’ölö mahalöhalö nowi. Anga’iŵa = muwa’ö göi wehede da’e, na samösa numönö, ibe’e zinema namania/matuania, ba khö la’onia/sibaya ndraononia, latötöi da’ö: ifo’anga’iŵa matuania, ma la’onia. Matuania, ifotöi zinemania andrö = anga’iŵania.

Angi : Oho, bara, laöhö (Ind. Angin, dll).

Angodöra : Töla li: odöra. Na möi tome ba Nono Niha, ba na mufodiwo ia, side’idenia, ma ni’owuru, ba si lö ahori i’odiwo tome andrö, ba mufa’ohe’ö khönia, ena’ö i’ohe’ö ndraononia. Da’ö nifotöi ni’odöra. Angodöra, eluahania, na so zi lö ahori ö’odiwo, ba ohe ba nomo tobali ni’odörau; angodöra, böi a mane fefu.

Aiwö : Alaŵö = ind. segan.

Aruru’a : Ra’ura’u. Asese mufazökhi garuru’a, ba wama’ala utu ndru’u (huahua), si maneba'e, belu, laosi = ind. Perangkap.

Asao : Azore, alele, ahuwa, mate, ahele nasi, akae’a.

Asioho : Afusi wali; lö oroma/ lö ta’ila döi niha. (Ind. Samar-samar).

Asökhiŵa : Nahia wanga’azökhi. Töla li = s ö k h i. asökhiŵa = tanömö wanga’azökhi, ena'ö möi sökhi. (Ind. Kebahagiaan).

Atumbukha : Töla li: t u m b u = atumbukha nahia böröta wa’atumbu. Muŵa’ö ba luo = atumbukha luo. Na so duria si bohou murongo, ba musofu zui, “ hezo moroi gatumbukha duria da’ö? “, eluahania, ha’ökhö mböröta wa’atumbu duria. (Ind. Timur untuk matahari = sumber untuk berita).

Aya : Okhöta. Aya nono zalaŵa zi farumbarumba. Eluahania = Okhöta/halöŵö nono zalaŵa zi farumbarumba. Aya’ayau = halöhalöŵöu, okhötau, tola göi mufo’eluaha ia = röröröröu. Si nangea halöŵöu. (Ind. Milik, hak, tuga, kewajiban).

Awai : Awai, maulu. (Ind. Siap, selesai), awaliwali = mofozu wa’auri, mangetungetu.

Awawö : Lawukho, ganuno, mangosebua. (Ind. Pengah, jemawa).

Awiwi : Afufu. (Ind. Sumbing). Awuwu : Aböda.(Ind. Mundur).


Umbu : Marius Telaumbanua (Ama Pasca)



Fabaliŵa lala edit

Bale zato: OlayamaAngombakhataBawagöli zatoMonganga afoNahia wamakoriNga'örö spesialNgawalö wanoloSafuria tebulöSanandrösaSangai halöŵö