Wb/jam/Ischri a Jumieka/British ruul (1655–1962)

< Wb‎ | jam‎ | Ischri a Jumieka
Wb > jam > Ischri a Jumieka > British ruul (1655–1962)

17t senchri edit

Ingglish kangkues edit

Ina liet 1654, Ingglish liida Aliva Kramwel laanch di Westan Dizain aamaada gens Spien kalanidem ina di Kiaribiyan. Ina Iepril 1655, Jinaral Raboert Venablz liid di aamaada ina wah atak pah Spien fuot a Santo Dominggo, Ispanyuola. Afta di Panish ripols dis puoli exikyuut atak, di Ingglish fuos den siel fi Jumieka, di onggl Panish Wes Indiiz ailan we neh ab no nyuu difensiv wok. Ina Mie 1655, bout 7,000 Ingglish suoja lan nier Jumieka Panish Tong kiapital ah kuiktaim uovapowa di sumaal nomba a Panish chuup (a di taim, di wuola Jumieka papilieshan eh onggl nomba rong 2,500).[14] Spien neba rikiapcha Jumieka agen, afta deh don luuz di Bakl a Uochi Rayos ina 1657 ah di Bakl a Rio Nuevo ina 1658. Fi Ingglan, Jumieka weh fi bi di 'daga paint a di aat a di Panish Empaya,' alduo a weh riili wah pozeshan we neh ab no moch ikanamik valiu dehtaih de.[15] Ingglan gien faamal pozeshan a Jumieka frah Spien ina 1670 chuu di Chriiti a Majrid. Deh weh don-rimuuv di presin niid fi kanstant difens gens Panish atak, dis chienj saab az insentiv fi plaah.

British kalanizieshan edit

Kramwel ingkriis di ailan Yuropiyan papilieshan bai sen indencha saabant ah prizna gaa Jumieka. Juu tu ou waar eh-de a Airilan deh taim de tuu-tod a dis 17t senchri Yuropiyan papilieshan eh Airish. Bot chrapikal diziiz kip di nomba a Yuropiyan anda 10,000 antel bout 1740. Alduo di Afrikan sliev papilieshan ina di 1670z ah 1680z neba exiid 10,000, bai di hen a di sebmtiint senchri impuot a sliev ingkriis di blak papilieshan tu akliis faib taim di nomba a wait. Afta dat, Jumieka Afrikan papilieshan no ingkriis signifikantli ina nomba antel wel ina di ietiint senchri, paatli bikaa ship we kom frah di wes kuos a Afrika prefa fi anluod pah di ailandem ina di Iistan Kiaribiyan. A di bignin a di ietiint senchri, di nomba a sliev ina Jumieka neh exiid 45,000, bot bai 1800 iweh-ingkriis tu uoba 300,000.

Ous a Asembli edit

Bignin wen di Styuat manaaki apaint wah sivl gobna fi Jumieka ina 1661, palitikal patan extablish we laas wel ina di tuentiet senchri. Di sekan gobna, Laad Winza, bring wid im ina 1662 wah proklamieshan frah di king we gi Jumieka nan-sliev papiles di raits we Ingglish sitizn eh-ab, ingkluudn di rait fi mek deh uona laa. Alduo ih pen onggl ten wiik a Jumieka, Laad Winza lie di fongdieshan fi wah gobanin sistim we wuda laas fi tuu senchri: wah gobna we di krong apaint ah uu hak wid di advais a wah naminietid kongsl ina di lejisliecha. Di lejisliecha kansis a di gobna ah wah ilek bot nontaal riprizentitiv Ous a Asembli. Ier afta ier, di plantadem ou daminiet di Jumieka Ous a Asembli weh ina kantinyual kanflik wid di vierios gobna ah di Styuat kingdem; aalso nof kantenshos fakshan eh-de ina di Asembli iself. Fi moch a di 1670z ah 1680z, Chaalz II ah Jiemz II ah di Asembli kantenshan uoba soch mataz laka di poerches a sliev frah ship we no ron bai di rayal Ingglish chriedin kompini. Di laas Styuat gobna, di Dyuuk a Albimaal, uu weh muo inchestid ina chreja ontin dah ina plaantin, ton di plaanta aligaaki outa afis. Afta di dyuuk det ina 1688, di plaantadem, uu eh-flai lef Jumieka gaa Landan, soxiid fi labi Jiemz II fi aada di ritoern tu di prii-Albimaal palitikal arienjment (luokal kanchuol bai Jumiekan plaantadem we bilangx tu di Asembli).

Jumieka pairet edit

 
Enri Maagan (Henry Morgan), Gobna fi Jumieka.

Afta di 1655 kangkues, Spien atemp-atemp fi rikiapcha Jumieka. Sieka dat, ina 1657, Gobna Eduad Daili invait di Brejrin a di Kuos fi kom a Puot Rayal ah meki deh bies puot. D Brejrindem eh mekop a wah gruup a pairet uu eh-disen frah kiakl-onta “boucaniers” (lieta nuo az bokanier), uu eh ton tu pairesi afta di Panish rab dem (ah sobsikuent chuo dem outa Ispanyuola).[16] Demya pairet Christiansen deh atak pah Panish shipin, uufa inchres eh-kansida az di mieja chret tu di tong. Demya pairet eh lieta fi bikomz liigal Ingglish praivitier uu Jumieka gobna gi “letters of marque,” di rait fi siiz di henimi moerchant shipdem. Rong di siem taim wen deh invait pairet fi kom a Puot Rayal, Ingglan laanch siiriz a atak gens Panish shipin vesl ah kuostal tong. Bai sen di nyuu-nyuu apaint praivitierdem afta Panish ship ah seklment, Ingglan setop soxesful sistim fi difen Puot Rayal. Jumieka eh-ton ievn fi praivitier, bokanier, ah wan-wan outrait pairet: Krixtifa Mingz (Christopher Myngs), Eduad Manzvelt (Edward Mansvelt), ah di muos fiemos a dem, Enri Maagan (Henry Morgan).

Ingglan gien faamal pozeshan a Jumieka frah Spien ina 1670 chuu di Chriiti a Majrid. Sens di presin niid fi kanstant difens gens Panish atak rimuuv, dis chienj saab az insentiv fi plaant. Dis seklment aalso impruuv di soplai a sliev ah rizolt ina muo protekshan, ingkluudn milichri supuot, fi di plantadem gens farin kampitishan. Sieka dis, di shuga monokolcha ah sliev-lieba plantieshan sasayati pred kraas Jumieka raichuu di ietiint senchri, so dikriis Jumieka dipendans pah praivitier fi protekshan ah fonz.

Waneda bluo tu Jumieka paadnaship wid praivitier wena di voilent oertkwiek we dischrai nof a Puot Rayal pah 7 Juun 1692. Tuu-tod a di tong singk ina di sii imidietli afta di mien shak.[17] Afta di oertkwiek, di tong eh paashali ribil bot di koluonial gobament rilokiet tu Panish Tong, we ena di kiapital anda Panish ruul. Puot Rayal eh forda divastiet bai faya ina 1703 ah orikien ina 1722. Muos a di sii chried muuv gaa Kinston. Bai di liet 18t senchri, Puot Rayal muosli abandan.

18t senchri edit

Jumieka shuga buum edit

 
Yuropiyan kalani ina 18t senchri Kiaribiyan.

Ina di mid-17t senchri, di Doch kyaa shugakien kom a di British Wes Indiiz frah Brazil. Frah deh lan ina Jumieka ah di eda ailandem, deh kuiktaim oerj luokal gruowa fi chienj deh mien krap frah katn ah tubako tu shugakien. Wid di prais a katn ah tubako dipres, juu mienli tu tif kampitishan frah di Naat Amoerkan kalanidem, di faamadem suich, we liid tu buum ina di Kiaribiyan ikanamidem. Kien shuga eh kuik-kuik snapop bai di British, uu yuuzi ina kiek ah fi swiitn tii. Ina di ietiint senchri, shuga riplies pairesi az Jumieka mien suos a ingkom. Di shuga indoschri weh lieba-intensiv si di Ingglish bring onjrid a touzn insliev Afrikan kom a Jumieka. Bai 1832, di midian-saiz plantieshan ina Jumieka eh-ab bout 150 sliev, ah nieli wan outa ebri fuo banzman lib pan yuunit we eh-ab akliis 250 sliev.[22] Afta slievri abalish ina 1834, shugakien plantieshan yuuz difrah-difrah faam a lieba ingkluudn woka impuot frah India ah Chaina anda kanchak a indencha.

Fos Maruun Waar edit

Wen di British kiapcha Jumieka ina 1655, di Panish kalanisdem ronwe lef wuoliip a hAfrikan sliev. Demaya fostaim Panish sliev kriet chrii Palengke, ar seklment. Fostaim sliev aaganaiz anda di liidaship a Juan de Serras alai wid di Panish geriladem pah di westan hen a di Kakpit Konchri, wails demde anda Juan de Bolas extablish dehself ina tide-die Klarindan Parish ah saab az wah "blak milisha" fi di Ingglish. Di tod chuuz fi jain dem uu eh priivosli exkiep frah di Panish fi go lib ah intamarid wid di Taino piipl. Ebri gruup a Maruun extablish distingk indipendant komiuniti ina di mountinos intiiria a Jumieka. Deh sovaiv bai sobsistans faamin ah piiriadik ried pah plantieshan. Uoba taim, di Maruundem kom fi kanchuol bofoto ieria a di Jumiekan intiiria.[23] Hoerli ina di ietiint senchri, di Maruundem waipout nof a di British chuup so deh sen out luokal milisha gens dem ina di intiiria, ina wa kom fi nuo az di Fos Maruun Waar.

Di Fos Maruun Waar kom tu a hen wid di 1739–40 griiment bitwiin di Maruundem ah di British gobament. Di Maruundem eh fi tan ina deh faib mien tong (Akompong, Chrilaani Tong, Muor Tong, Skats Paas, Nani Tong), ah lib anda deh uona ruula ah wah British syuupavaiza. Ina exchienj, deh ax dem fi grii no fi aaba no nyuu sliev we ronwe, bot reda fi elp kech dem. Dis laas klaaz ina di chriiti nachrali kaaz split bitwiin di Maruundem ah di res a di blak papilieshan, alduo frah taim tu taim sliev we ronwe frah plantieshan stil fain deh wie gaa Maruun seklment. Waneda provijan a di griiment eh-se dat di Maruundem uda saab fi protek di ailan frah invieda. Dis a chuu ou di British riet di Maruundem az skilful waria. Di poersn rispans fi di kampramaiz wid di British ena di Liiwad Maruun liida, Kojo, wah shaat, donggruo man uu fi ierz eh-fait skilful ah briev fi mentien ih piipl indipendans. Az ih get uola, ousomeba, Kojo get ingkriisinli disiluujan. Ih get ina kantenshan wid ih leftenantdem ah wid deh ada Maruun gruup. Ih eh-fiil se di onggl uop fi di fyuucha ena anarebl piis wid di henimi, siem ting we di British ena-tingk. Di 1739 chriiti shuda si ina dis lait. Wan ier lieta, di nof muo ribelios Winwad Maruun frah Chrilaani Tong azwel grii fi sain chriiti anda presha frah buot wait Jumiekan ah di Liiwad Maruundem.

Taki Waar edit

Ina Mie 1760, Taki, wah sliev busha pah di Frontier plantieshan ina Sin Mieri Parish, liid wah gruup a insliev Afrikan fi tek uoba di Frontier ah Chriniti plantieshandem wails deh kilaaf deh sliev maastadem. Den deh maach gaa di stuoruum a Fuot Aldien, we di miunishandem kip fi difen di tong a Puot Maraya. Afta deh kil di stuorkipa, Taki an ih mandem tiif nieli 4 baril a gonpouda ah 40 fayahaam wid shat, bifuo deh maach aan fi uovaron di plantieshandem a Iewud Aal ah Esha. Bai dielait, onjrid a muo sliev eh-jainop wid Taki an ih falaradem. A Baladz Vali, di rebldem tap fi rijais ina deh soxes. Wah sliev frah Esha disaid se fi slip we ah soun alaam. Obiamandem (Jumiekan shaman) kuiktaim soerkiuliet rong di kiamp a-pringkl-pringkl pouda we deh kliem uda protek di mandem frah injri ina bakl ah deh loud-loud prokliem se Obiaman kudn get kil. Kanfidens eh ai. Suuntaim 70 tu 80 mountid milisha mek deh wie wid soh Maruun frah Skats Aal, uu eh-boun bai chriiti fi sopres soch ribelian. Wen di milisha ie bout di Obiamandem buos bout deh kyaah get kill, deh kiapcha wah Obiama, kil im ah eng im wid ih maask, aanamentdem mekout a tiit ah buon ah feda chriminz, a wah praminent plies vizibl frah di rebl inkiampment. Nof a di rebldem kanfidens get shiek, so deh ritoern bak a deh plantieshan. Taki ah 25 ar so man disaid fi gwaan fait. Taki an ih mandem chrai mek a ron chuu di bush bot di Maruundem chies dem wid deh lejinderi maaxman, Dievi. Wails im a-ron ful spiid, Dievi shuut Taki ah kotaaf ih ed az evidens a wa ih du, fi wa deh riwaad im rich-rich. Taki ed eh-displie lieta pah waa puol ina Panish Tong tel wan a ih folara teki dong ina migl nait. Deh fain di res a Taki mandem ded ina wah kiev nier Taki Faalz, we deh eh-komit suisaid reda dah gubak ina slievri.

Sekan Maruun Waar edit

Ina 1795, di Sekan Maruun Waar eh-instigiet wen tuu Maruun get flag bai wah blak sliev fi alejidli tiif tuu ag. Wen six Maruun liida go fi prizent deh griivans to di British, di British ton rong tek dem az prizna. Dis spaak wah iet-mont kanflik, sporaan bai di fak se di Maruundem eh-fiil se deh eh-get mischriit anda di toermz a Kojo Chriiti a 1739, we eh-hen di Fos Maruun Waar. Di waar laas fi faib mont ina blodop stielmiet. Di British 5,000 chuup ah milisha outnomba di Maruundem ten tu wan, bot di mountinos ah faris-faris tapagrafi a Jumieka pruuv aidiil fi gerila waarfier. Di Maruundem sorenda ina Disemba 1795. Di chriiti sain ina Disemba bitwiin Mieja Jinaral Jaaj Waalpuol (George Walpole) ah di Maruun liidadem extablish se di Maruundem uda beg pah deh nii fi di King fagivnis, ritoern aal sliev we eh-ronwe, ah bi rilokiet elswe ina Jumieka. Di gobna a Jumieka ratifai di chriiti, bot gi di Maruundem onggl chrii die fi prizent dehself fi beg fagivnis pah 1 Janiweri 1796. Deh sospishos a British intenshan, so muos a di Maruundem neh sorenda tel mid-Maach. Di British yuuz di kanchraiv briich a chriiti az priitex fi dipuot di wuola Chrilaani Tong Maruundem tu Nuova Skuosha. Afta fyuu ier deh dipuot di Maruundem agen tu di nyuu British seklment a [Siera Lyuon] ina Wes Afrika.

19t senchri edit

Baptis Waar edit

Ina 1831, insliev Baptis priicha Samyuel Shaap liid wah schraik mongx di sliev fi dimaan muo friidom ah wiejiz fi wok a "aaf di korant wiejiz riet." Wen deh dimaan rifyuuz, di schraik exkaliet ina ful-ful ribelian. Di Baptis Waar, az deh kaali, tonout fi bi di muos aastierin sliev opraizin ina di British Wes Indiiz,[25] igwaan fi 10 die ah mobilaiz az moch az 60,000 outa Jumieka 300,000 sliev papilieshan.[26] Di ribelian get sopres bai British fuos anda di kanchuol a Sir Willoughby Cotton.[27] Di riakshan a di Jumiekan Gobament ah plantakrasi[28] eh nof muo bruutal. Apraximetli faib onjrid sliev deh kil ina tuotal: 207 juurin di rivuolt ah somwe ina di rienj bitwiin 310 ah 340 sliev get kil chuu "vierios faam a judishal exikyuushan" afta di ribelian eh-kangkluud, muo taim fi likl maina ofens (wan rekaadid exikyuushan indikiet se di kraim ena fi tiif wah ag; waneda, wah kou).[29] Wah 1853 akount bai Henry Bleby diskraib ou chrii ar fuo saimiultienos exikyuushan weh kaman fi abzoerv; di badidem uda lou fi pailop tel di wokous niegadem kyaat we di badidem a nait ah beri dem ina mas griev outsaida di tong.[25] Di bruutaliti a di plantakrasi juurin di rivuolt prabli axalariet di pruoses a imansipieshan, wid ou inishal mejadem bigin ina 1833.

Imansipieshan edit

Sieka di laas a prapati ah laif ina di 1831 Baptis Waar ribelian, di British Paaliment uol tuu ingkuayri. Deh ripuot pah kandishan kanchibyuut wuoliip tu di abalishan muuvment ah paasin a di 1833 laa fi abalish slievri wid ifek frah 1 Aagos 1834, raichuu di British Empaya. Di Jumiekan slievdem eh-boun (indencha) tu deh faama uona saabis, alduo wid giarantii a raits, tel 1838 anda wa deh kaal di Prentisship Sistim.

Wid di abalishan a di sliev chried ina 1808 ah slievri iself ina 1834, ousomeba, di ailan shuga- ah sliev-bies ikanami faalta. Di piiriad afta imansipieshan ina 1834 inishali eh-maak bai kanflik bitwiin di plantakrasi ah soertn eliment ina di Koluonial Afis uoba di extent tu we indivijal friidam shuda kopl wid palitikal patisipieshan fi blak piipl. Ina 1840 di asembli chienj di vuotin kualifikieshan ina wie we iniebl di majariti a blak ah mix-ries piipl (brounin ar mulato) fi vuot. Bot naida chienj ina di palitikal sistim, nar abalishan a slievri chienj di plaantadem chiif inchres, we ena fi kantiniu di prafitabiliti a deh istiet, ah deh kantiniu fi daminiet di iliitis asembli. Nondiles, a di hen a di ietiint senchri ah ina di hoerli ierdem a di naintiint senchri, di kroun bigin lou som Jumiekan – muosli luokal moerchant, oerban profeshanal, ah aatizan—pah di apaintid kongsldem.

Morant Bie Ribeliyan edit

Tenshan bilop ah rizolt ina di Aktuoba 1865 Morant Bie ribelian liid bai Paal Buogl. Di ribelian eh- spaak pah 7 Aktuoba, wen deh put wah blak man pah chrayal ah imprizn im fi alejidli chrespas pah wah plantieshan we abandan langtaim. Juurin di prosiidn, Jiemz Jioyigan (James Geoghegon), wah blak spektieta, disrop di chrayal, an ina poliis atemp fi siiz im ah rimuuv im frah di kuotous, fait brokout bitwiin di poliis ah adaels spektieta. Wails dem a-poersyuu Jioyigan, di tuu poliisman get biitn wid tik ah tuon.[28] Di falarin Monde deh ishu ares warant fi nof man fi rayat, rizis ares, ah fi asaalt poliis. Baptis priich Paal Buogl eh mongx dem. Fyuu die lieta pah 11 Aktuoba, Misa Paal Buogl im maach wid gruup a protesta gaa Morant Bie. Wen di gruup kech a di kuotous deh miitop wah sumaal ah inexpiirians valintier milisha. Di kroud taat fi fling tik ah tuon pah di milisha, ah di milisha opm faya pah di gruup, kilaaf sebm blak protesta bifuo deh richriit.

Gobna Jan Ier (John Eyre) sen gobament chuup, anda Brigadier-Jinaral Aligzanda Nelsn (Alexander Nelson),[29] fi ontdong di puoli aam rebldem ah bring bak Paal Buogl a Morant Bie fi chrai. Di chuupdem no miit no aaganaiz rizistans, bot rigyaadlis deh kilaaf blak piipl indiscriminetli, muos a uu neh invalv ina di rayat ar ribelian: askaadn tu wan suoja, "wi slaata di wuola dem… man ar uman ar pitni". Ina di hen, 439 blak Jumiekan kil dairekli bai di suojadem, ah 354 muo (ingkluudn Paal Buogl) get ares ah lieta exikyuut, som a dem widoutn no prapa chrayal. Paal Buogl exikyuut "aida di siem iivlin ih chrai ar di nex maanin."[30] Adaels ponishment ingkluud flagin fi uoba 600 man ah uman (ingkluudn som prignant uman), ah lang prizn sentans, wid touzn a uom we bilangx tu blak Jumiekan bondong widoutn no jostifayebl riizn.

Jaaj Wiliam Gaadn (George William Gordon), wah Jumiekan biznizman ah palitishan, uu eh kritikal a Gobna Jan Ier an ih palisidem, lieta get ares bai Gobna Jan Ier uu biliiv se ih weh rispans fi di ribelian. No mata se ih neh ab moch fi du widi, deh exikyuut Gaadn ivenchali. Alduo deh ares im a Kinston, Ier chansfor im gaa Morant Bie, we deh kuda chrai im anda mashalaa. Di exikyuushan ah chrayal a Gaadn vaya mashalaa riez soh kanstityuushanal ishu bak ina Britn, we kansoern imoerj bout weda British dipendansi shuda ruul anda gobament a laa, ar chuu milichri laisn.[31] Di spiidi chrayal kaaz Gaadn fi eng pah 23 Aktuoba, dis tuu die afta ih chrayal eh bigin. Im ah Wiliam Buogl, fi Paal breda, "eh buot chrai tigeda, ah exikyuut sieh taim".

Diklain a shuga indoschri edit

Jumieka az Krong Kalani edit

Ina 1846 di Jumiekan plaantadem afek bad-bad chuu di laas a sliev lieba. Deh foerda get bluo we krosh dem wen Britn paas di Shuga Dyuuti Ak we iliminiet fi Jumieka chadishanal fieva stietos az di praimeri soplaya a shuga. Di Jumieka Ous a Asembli tombl-tombl frah wan kraisis to di nex antel di shuga chried kalaps, wen rieshal ah rilijos tenshan bosout juurin di Morant Bie Ribelian ina 1865. Aldou deh chrai sopresi, sivier ryatin alaam di plaantadem sumoch sotel di tuu-senchri-uol asembli vuot fi abalish iself ah deh ax fi di extablishment a dairek British ruul. Ina 1866 di nyuu krong kalani gobament kansis a di Lejisliev Kongsl ah di egzekitiv Privi Kongsl we kantien memba a buot chiemba a di Ous a Asembli, bot di Koluonial Afis exasaiz ifektiv powa chuu di prizaidin British gobna. Di kongsl eh-ingkluud wan-ah-tuu anpik praminent Jumiekan onggl fi gi apierans. Ina liet 19t senchri, krong kalani ruul eh-madifai; riprizentieshan ah limitid self-ruul eh grajali inchajuus tu Jumieka afta 1884. Fi di kalani liigal chrokcha get rifaam fi fala Ingglish kaman laa ah kounti kuot, ah deh extablish wah kanstabileri fuos. Di simuud woerkin a di krong kalani sistim eh dipen pah gud andastandin ah aidentiti a inchres bitwiin di gobanin ofishaldem, uu weh British, ah muos a di di nanafishal, naminietid membadem a di Lejislietiv Kongsl, uu wena Jumiekan. Di ilektid membadem a dis badi weh ina poermanent mainariti ah widoutn no influens ar adminischrietiv powa. Di anstietid alayans – bies pah shier kola, atityuud, ah inchres – bitwiin di British ofishaldem ah di Jumiekan opa klaas eh-riinfuos ina Landan, we di Wes India Komitii labi fi Jumieka inchres. Jumieka wait ar nier-wait prapati klaas kantiniu fi huol di daminant pozishan ina ebri rispek; di vaas majariti a di blak papilieshan rimien puor ah anenfranchaiz siem wie.

Rilijan edit

Optel idisextablish ina 1870, di Choch a Ingglan ina Jumieka, adawaiz nuo az di Angglikan Choch, wena di extablish choch. Iweh riprizent di wait Ingglish komiuniti. Irisiiv fondin frah di koluonial gobament, an deh giit rispans fi provaid rilijos inchokshan tu di slievdem. Iweh chalinj bai Metodis mishineridem frah Ingglan, ah deh tonrong dinouns di Metodisdem az choblmeka. Adi Choch a Ingglan ina Jumieka we eh-extablish di Jumieka Uom ah Farin Mishineri Sasayati ina 1861; fii mishan stieshandem moltiplai, wid finanshal elp frah soh rilijos aaganizieshan a Landan. Di Sasayati aal sen iwuona mishineri gaa Wes Afrika. Baptis mishandem eh-gruo pah di rapid, tengkx tu mishineri frah Ingglan ah di Yunaitid Stiet, an ibikomz di laajis dinaminieshan bai 1900. Di Baptis mishineridem dinouns di prentis sistim az nex faam a slievri. Ina di 1870z ah 1880z di Metodisdem opm ai skuul ah wah tialajikal kalij. Adaels Pratistant gruup ingkluud di Morieviandem, Prezbitiirian, Kanggrigieshanalis, Sebm-die Adventis, Choch a Gad, ah soch. Deh ab sebral touzn Ruoman Kiaklik. Di papilieshan ena muosli Kristian bai 1900, ah muos fambili eh-lingk wid choch ar Sonde Skuul. Chadishanal piegan praktis poersis ina anaaganaiz fashin, soch az obia, kumina, pukumina ah mayal.

Kinston, di nyuu kiapital edit

Ina 1872, di gobament paas wah hak fi chansfor gobament afis frah Panish Tong tu Kinston. Kinston eh-foundid az refiuj fi sovaiva a di 1692 oertkwiek wa eh-dischrai Puot Rayal. Di tong neh bigin gruo tel afta di foerda dischokshan a Puot Rayal bai faya ina 1703. Sorvyea Jan Gaaf (John Goffe) jraa di plan fi di tong bies pah wah grid bong bai Naat, Iis, Wes ah Aaba Schriit. Bai 1716 igruo fi bikomps fi bigis tong ah di senta a chried fi Jumieka. Di gobament sel lan tu piipl pah kandishan se deh no poerches no muo dah di amount a lan deh weh-uon a Puot Rayal, ah onggl lan pah di siisaid. Grajali di welti moerchantdem bigin muuv deh rezidens frah opstiez deh bizniz tu di faam lan tu di naat a Liganii Plien.

Ina 1755 fi gobna, Sar Chaalz Nuolz (Charles Knowles), eh-disaid fi chransfor di gobament afisdem frah Panish Tong tu Kinston. Som piipl eh-tingk di lokieshan ansuutebl fi di Asembli ina tomoch praximiti tu di maral dischrakshandem a Kinston, ah di nex gobna risin di Ak. Ousomeba, bai 1780 di papilieshan a Kinston ena 11,000, ah di moerchantdem bigin labi fi di adminischrietiv kiapital fi chansfor frah Panish Tong, we bai dat taim eh-iklips bai komoershal aktiviti ina Kinston. Di 1907 Kinston oertkwiek eh-dischrai wuoliip a di siti. Nof raita frah deh taim de kansida se a weh wan a di dedlies oertkwiek in di wol, we rizolt ina di det a uoba iet onjrid Jumiekan ah dischrai ous ah yaad fi uoba ten touzn muo.

Hoerli 20t senchri edit

Maakos Gyaavi edit

 
Maakos Gyaavi.

Maakos Mozaya Gyaavi, wah blak aktivis ah Chried Yuunianis, foundid di Yunivoersal Nigro Impruuvment Asosieshan ah Afrikan Komiuniti Liig ina 1914, wan a Jumieka fos palitikal paati ina 1929, ah wah woka asosieshan ina di hoerli 1930z. Gyaavi azwel promuot di Bak-tu-hAfrika muuvment, we kaal fi dem wid Afrikan disent fi ritoern bak a di uomlan a deh ansistadem. Gyaavi chrai-chrai, widoutn no sokses, fi beg di koluonial gobament fi impruuv libm kandishan fi indijinos piipl ina di Wes Indiiz. Gyaavi, wah kanchovoershal figa frah maanin, ena di taagit a wah fuo-ier investigieshan bai fi Yunaitid Stiet gobament. Ih get kanvik a miel fraad ina 1923 ah eh-saab muos a ih faib-ier toerm ina penitenshri a Atlanta wen deh dipuot im bak a Jumieka ina 1927. Gyaavi lef di kalani ina 1935 fi lib ina di Yunaitid Kindom, we ih ded faib ier lieta ina wuoliip a det. Deh prokliem im Jumieka fos nashinal iir ina di 1960z afta Eduad P. G. Siaga, dat taim wah gobament minista, arienj fi di ritoern a ih rimienz baka Jumieka. Ina 1987 Jumieka pitishan di Yunaitid Stiet Kanggres fi paadn Gyaavi pah di biesis se di fedaral chaajdem bring gens im eh ansobstanshiet ah anjos.

Rastafarai muuvment edit

Di Rastafarai muuvment, wah nyuu rilijan, imoerj ina Jumieka ina di 1930z, ah pred tu di Wes Indiiz ah tu Wes Afrika. Fii Afrosenchrik aidialaji eh muosli riakshan gens Jumieka deh taih de daminant British koluonial kolcha. Iweh influens bai buot Iityuopianizim ah di Bak-tu-Afrika muuvment promuot bai blak nashinalis figa laka Maakos Gyaavi. Di muuvment divelop afta nof Kristian paasn, muos nuotebl Lenaad Owil (Leonard Howell), prokliem se di kroun deh kroun Aili Silasi (Haile Selassie) az Empara a Iityuopia ina 1930 fulfil Biblikal prafisi. Bai di 1950z, fi Rastafarai kounta-kolcharal stans bring di muuvment ina kanflik wid di waida Jumiekan sasayati, ingkluudn soh vayalent klash wid laa infuosment. Ina di 1960z ah 1970z igien ingkriis rispektibiliti widin Jumieka ah grieta vizibiliti a farin chuu di papilariti a Rasta-inspaya rege myuuzishan laka Bab Maali. Intuuziazim fi Rastafarai diklain ina di1980z, afta di det a Aili Silasi ah Maali.

Di Griet Dipreshan ah woka pruotes edit

Di Griet Dipreshan kaaz shuga prais fi slomp ina 1929 an iliid tu di ritoern a nof Jumiekan. Ikanamik stagnieshan, diskantent wid animplaiment, luo wiejiz, ai prais, ah puo libm kandishan kaaz suoshal anres ina di 1930z. Opraizn ina Jumieka bigin pah di Fruom Shuga Estiet ina di westan parish a Wesmolan ah kuiktaim pred iis gaa Kinston. Jumieka, in potikiula, set di pies fi di riijan ina fii dimaan fi ikanamik divelopment frah British koluonial ruul.

Sieka distoerbans ina Jumieka ah di res a di riijan, di British ina 1938 apaint di Moin Komishan (Moyne Commission). Di imidiet rizolt a di Komishan ena di Koluonial Divelopment Welfier Ak, we provaid fi di expendicha a apraximetli Ł1 milian a ier fi tuenti ier pah kwaadinietid divelopment ina di British Wes Indiz. Kangkriit akshan, ousomeba, neba get impliment fi diil wid Jumieka masiv chokcharal prablemdem.

Nyuu yuunian ah paati edit

Di raiz a nashinalizam, distingk frah ailan aidentifikieshan ar dizaya fi self-ditoerminieshan, jinarali diet tu di 1938 lieba rayatdem we afek buot Jumieka ah di ailandem a di Iistan Kiaribiyan. Wiliam Aligzanda Bostamanti (William Alexander Bustamante), wah monilenda ina di kiapital siti a Kinston uu eh-faam di Jumieka Chried Woka ah Chriedzman Yuunian (JTWTU) chrii ier hoerlia, kiapcha di imajinieshan a di blak masiv wid ih misayanik poersonaliti, iibm duo im ihself eh ab ai-kola, eh afluent, ah risto. Bostamanti himoerj frah di 1938 chraikdem ah adaels distoerbans az wah papiulis liida ah di prinsipal spuokspoersn fi di militant oerban wokin klaas, ah ina dat siem ier, ih yuuz di JTWTU az stepin stuon, fi foun di Bostamanti Indoschrial Chried Yuunian (BITU), we inaagiuriet di Jumieka woka muuvment.