Wp/nr/Ukamisa

< Wp‎ | nr
Wp > nr > Ukamisa

Abokamisa edit

EsiNdebeleni kunamatjhada lawo asetjenziswako. Amatjhada la ahlukaniswe ngemihlobo embili leyo eyaziwa ngabokamisa nabongwaqa. Abokamisa matjhada alandelako: a, e, i, o no-u. Kodwana, ngokomtlolomazombe abokamisa bahlukaniswe ngokomhlobo embili. Imihlobo le ibizwa ukuthi bokamisa bendabuko nanyana bemvelo, nabokubelethwa nanyana bokuvela. Esihlokwaneni esilamako sizokutjheja abokamisa bendabuko nanyana bemvelo.

Abokamisa bendabuko nanyana bemvelo. edit

Abomamisa bendabuko nanyana bemvelo thathu, u-a, i no-u.

1. [a] ukamisa ophasi etjhadini labokamisa

Isibonelo: -lala [lala], halala [ɦalala}.

2. [i] ukamisa ophambili phezulu etjhadini, ophakemeko

Isibonelo: ibilibili [iƃiliƃili], ilimi [ilimi].

3. [u] ukamisa ongemuva phezulu etjhadini, ophakemeko.

Isibonelo: lokhu [lokhu], -khulu [khulu].

Esihlokwaneni esilandelako sizokutjheja abokamisa bokuvelethwa nanyana bokuvela.

Abokamisa bokubelethwa nanyana bokuvela edit

Abokamisa bokubelethwa nanyana bokuvela bokamisa amane ngokuya ngokomtlolo mazombe, bona ngilaba; e[ɛ],e[e],o[ɔ] no-o[o].

1. e[ɛ]: ukamisa ophambili phakathi-phasi etjhadini.Utholakala nangabe ulandelwa lilunga elinokamisa ophasi.

Isibonelo: -lele [lɛlɛ], lelesa [lɛlɛsa].

2. e[e]: ukamisa ophambili phakathi-phezulu etjhadini.Utholakala nangabe ulandelwa lilunga elinokamisa ophezulu.

Isibonelo: -qedile [!edilɛ] abelusi [aƃelusi].

3. o[ɔ]: ukamisa osemuva phakathi-phasi etjhadini.Utholakala nangabe ulandelwa

Isibonelo: –soloko [sɔlɔkɔ] usoloza [usɔlɔza]

4. o[o]: ukamisa osemuva phakathi-phezulu etjhadini.Utholakala nangabe ulandelwa lilunga elinokamisa ophezulu.

Isibonelo: lokhu [lokhu], ithosi [ithosi].

Abokamisa baqakatheke khulu elimi netuthukweni yesiNdebele ngombana ukuze sitlole nanyana sikhulume kufanele sisebenzise amatjhada lawo akhamba nabokamisa. Abokamisa nabahlangana nabongwaqa bakhiqhiza amatjhada lawo esiwasebenzisa ukwakha amagama. Amagama akha imitjho.