Wp/nr/Abongwaqa

< Wp‎ | nr
Wp > nr > Abongwaqa

Abongwaqa edit

Abongwaqa ngamanye amatjhada asetjenziswa khulu esiNdebeleni. Amatjhada la, abongwaqa, asetjenziswa nabokamisa ukuze kube matjhada la azwakalako. Abongwaqa bamihlobo ehlukeneko. Imihlobo le ibizwa bona; Abodumuza/Abodubula, ububula, abomavuthelwa, abomavuthelwagandelela, uliliza, urephula, abosingakamisa, abomakghadlana, abongwabathwa, abongwaqabathwa ababozinyo, abongwaqabathwa abosininirhwalabha nabongwaqabatha abahlangothi. Esigatjeni esilandelako sizokukhuluma ngemihlobo yabongwaqa.

Abodumuza/Abodubula edit

Abodumuza nanyana abodubula matjhada lawo othi nawuwaphimisako, umoya uphume ngebelo nawuya ngaphandle bese kube khona ukudumuza komoya.

Isibonelo:

  1. p[p’]: udumuza oputjukako ongundebembili (ipisi [ip’isi])
  2. d[d]: udumuza onelizwi ongusinini.Utholakala kuhlanganiselamakghadlana (indaba [indaƃa])

Ububula edit

Litjhada elingundebembili lelo eliphimiswa ngokububula.

Isibonelo:

  1. b[ƃ]: ububula ongundebembili.basa [ƃasa]

Abomavuthelwa edit

Abomavuthelwa matjhada lawo othi nawuwaphimisako kuzwakale ukuvuthelwa.

Isibonelo:

  1. f[f]: umavuthelwa onganalizwi ongundebezinyo (fafatha [fafatha]).

Abomavuthelwagandelela edit

Abomavuthelwagandelela matjhada lawo othi nawuwaphimisako ilimi lakho lirhwathe ilwangeni bese kuvimbeke umoya. Umoya lo bese uphume sele ugandelelekile.

Isibonelo:

  1. ts[ts’]: umavuthelwagandelela oputjukako ongusinini (itsetse [its’ɛts’ɛ).
  2. dz[dz]: umavuthelwagandelela onelizwi ongusinini (idzila [idzila).

Uliliza edit

Uliliza litjhada lelo elinelwi begodu nawuliphimisako ilimi likghwatha iinsini bese umoya uphome ngemahlangothini.

Isibonelo:

  1. l[l]: uliliza onelizwi ongusininihlangothi (lila [lila]).

Urephula edit

Urephula litjhada olingusinini eliphinyiswa ngokuthi kuzwakale ukurhephula.

Isibonelo:

  1. r[r]: urephula ongusinini onelizwi (rara [rara]).

Abosingakamisa edit

Abosingakamisa matjhada obolwangeni nanyana aborhwalabha.

Isibonelo:

  1. y[j]: usingakamisa ongurhwalabha (ongulwangeni) [yeyezela [jɛjɛzɛla]

Abomakghadlana edit

Abomakghadlana matjhada lawo aphinyiswa ngeendebe zomlomo nanyana ngokuthi ilimi likghwathe ilwangeni.

Isibonelo:

  1. m[m]: umakghadlana ongundebembili (mina [mina]).
  2. n[n]: umakghadlana ongusinini (inani [inani]).

Abongwaqabathwa Ababozinyo edit

Abongwaqabathwa matjhada lawo asuselwa kubaThwa. Ubongwaqabathwa laba bafaka abongwaqabathwa ababozinyo, aababosininirhwalabha nabohlangothi.

Isibonelo:

1. Abongwaqabathwa Ababozinyo

c[/]: ungwaqabathwa onganalizwi onguzinyo (coca [/ɔ/a]).

2. Abongwaqabathwa Ababosininirhwalabha (-lwangeni)

q[!]: ungwaqabathwa onganalizwi ongusininirhwalabha (qina)

3. Abongwaqabathwa Abahlangothi

nx[ŋ//]: ungwaqabathwa okghadlazisweko ohlangothi (nxifa [ŋ//ifa]).

Isiphetho edit

Abongwaqa matjhada lawo abaqakathekileko bonyana bafundwe begodu bazwisise ngombala bakulayela ngamatjhada asetjenziswa esiNdebeleni kanye nangendlela atlolwa ngayo.