Wn/fj/Kenada na nuku ni waiwai e tubu vakalevu cake na nodra veikacivi na veimatanitu taumada me samaka na buina
(Reuters) – Ena itekivu ni Feperueri, a tekivuna kina o Allan Adam mai na dua na tobu ni Athabasca Chipewyan imatai ni matanitu ena vualiku kei Alberta tekivu me kacivi mai vei ira na lewe ni itikotiko ni oti na nona vakatakila na vakatulewa ni wai gaga mai na dua na tobu ni tailings ena qara ni waiwai ni Imperial Oil ena keli ni waiwai.
E vuqa ena vakasasa itikotiko kei na ika ni vanua e ra ni wai ni bitumen vakaitamera ni Kenada, ka ra vinakata me ra kila kevaka e taqomaki vinaka me kania na lewe ni qito ena nodra freezer.
"Au se qai tukuna ga vei ira me ra kolotaka laivi na lewe ni manumanu," e kaya o Adam. "Kakua mada ga ni vakani koya ki na nomu koli."
A kunea na itaba oqo na Imperial, e dua na tabanilotu o Exxon Mobil, ena Me sa oti ia era vulica ga na itikotiko ni veivanua na wai e tiko kina na buina ena Feperueri, ni oti na kena yaco e dua na ikarua ni drodro.
A kere veivosoti o Imperial CEO Brad Corson ena vuku ni drodro kei na veisau ni veitaratara ena gauna ni vakatataro ena dua na komiti ni palimedi e Otawa ena macawa sa oti.
Me isau ni taro reuters, e kaya na Imperial ni sa vosa tiko ena mataveilawa ena kena vaqara na ikuri ni vakadikeva kei na tobu ni ikumuni, ka sega ni dua na ivakatakilakila ni kena revurevu na manumanu kila se ika.
Na waiwai oqo sa vakavuna na kena kauwai ena kedra maliwa na iMatai ni Veimatanitu, o ira na dau bulia na lawa kei na nuku ni waiwai vakaitamera e Kenada, ka yacova e dua na iwiliwili ni 1.35 billion na mita ena 2021.
Na wai ni nuku, tete, na wai e tiko kina na naphthenic acids kei na kaukamea, na tobu ni buina e rawa ni vakamatea na manumanu vuka e tu kina ka dredre ka dredre me samaki. Na kabani ni nuku ni waiwai era na vakavuna na kena vakasavasavataki na drano e rauta ni 30 na tamata ka sa vica vata na yabaki na kena yaga na wai lala, ka qai vakalesui tale mai na vanua.
Na iqaqi ni bitumen, ka tekivu ena 1967, e cau ena ikatolu ni 4.9 na milioni na saqa e Kenada ena dua na siga ni kena buli na waiwai. E tolu na kabani era vakayagataka tiko na walu na gasaukuro bulu nikua: Imperial, Suncor Energy kei na Canadian Natural Resources Ltd.
Ia ni oti e vica vata na yabaki na nodra vaqara koula, era sa sega ni tekivuna na kabani na kena vakasukai na qele kei na vakatulewa, lawa ni lawa kei na itikotiko ni iTikotiko vakaitikotiko me ra vakatulewataka na sala vinaka duadua me wali kina na vanua lala.
Ia oqo sa saqata tiko na Kearl na kena saqati e dua na cakacaka ni vakatutu ka sa cakacaka tiko na matanitu o Kenada me tekivu mai na 2017: vakatorocaketaki ni lawa waiwai vutuniyau ka na rawa kina vei ira na kabani me ra vagalalataka na wai ni tailings ki na Uciwai na Athabasca, ka vakani e dua vei ira na deltas wai bulabula levu duadua e vuravura.
E kaya na Mining Association of Canada (MAC) ni sa tu vei ira na kabani ni waiwai na kaukauwa me ra decontaminate na wai ni tailings ka gadreva me vagalalataki-ena dua na iwiliwili ni 2% ni kena drodro vakayabaki na Athabasca-me tauri lesu tale na tobu.
Ia eso na itikotiko ni itaukei kei na ilawalawa ni veika vakaitikotiko era kaya ni ra sega ni nuitaka na cakacaka me taqomaki kina na wai lala. Era sa vakauqeti Otawa me vakamaluataka na kena vakatorocaketaki na lawa, ena gauna ni 2025, kei na overhaul na kena qaravi na buina.
"Sa tu oti na kauwai me baleta na tailing ka curuma yani na uciwai – oqo (tavu) vakalevutaka na rere, na kauwai kei na lailai ni veivakabauti," e kaya o Melody Lepine, dairekita ni matanitu kei na veiwekani ni cakacaka me baleta na Mikisew Cree First Nation.
E kaya o Lepine ni vakataroga tiko na nona itikotiko se rawa ni kau laivi na wai lala mai na vanua o ya me kau laivi. Eso tale na ka e rawa ni oka kina na pamutaka eso na wai ki na tobu titobu se maroroi ena drano e qele, era kaya na kenadau, ia na levu ni buina sa tubu rawa e kena ibalebale ni sega na digidigi vinaka.
E sega ni via vakamacalataka na Tui na veika e kauwaitaka na lawa e vutuniyau. A sega ni sauma o Canadian Natural na kerekere me baleta na italanoa oqo.
E sega ni tukuni vakavinaka na cakacaka ena kena qaravi na wai ni buina ni bera ni qai vagalalataki ki na Athabasca. Rodney guest, dairekita ni wai kei na sogo e Suncor, e kaya ni na taura e tolu se va na yabaki ni oti na kena vakadeitaki na lawa sa vutuniyau me tauyavutaki kina e dua na ituvatuva ni veiqaravi vakavuniwai.
VEIVAKABAUTI
A raica taumada na Imperial na tobu ni wai moli ena va na vanua volekata na vanua o Kearl ena Me sa oti. A tukuna na kabani oqo vei Alberta Energy Regulator (AER) ka vakaraitaka na iMatai ni Veimatanitu, ia a sega ni vakavoui na itikotiko ni vakatovotovo ni vakaraitaki na wai e tiko kina na tailings.
A qai kila ga o Otawa na iwasewase ni ciwa na vula ni oti na gauna a solia kina na AER e dua na ivakarau ni veitaqomaki ni veika bula, ni oti na ikarua ni kena vakadavei mai na 5,300 na mita ni dua na tobu ni wai ni Kearl.
A kere veivosoti na VAKAILESILESI LIU nei AER Laurie Pushor ena Moniti ena veitaratara lailai kei ira na itikotiko ni Indigenous.
Era kaya na iMatai ni Veimatanitu ni sa drodro na Kearl kei na kena qaravi mai vei Imperial kei na AER sa ka vou duadua ena dua na ivakarau cala ni vakatulewa ni yasana ka ra sa vakatarai kina na kabani ni waiwai me ra ovisa vakalevu sara.
"Eda vakatoka na ivakatakilakila vakalawa oya," e kaya o Lepine. "Eda sega ni rawa ni vakararavi ki na cakacaka me da dikeva vakai keda oqori na vuna eda gadreva kina na veivakasaurarataki kaukauwa cake."
E sega ni via vakamacalataka na Tui na veika e vauca na veika e vauca na matanitu.
Kerei me baleta na kauwai ni itaukei me baleta na veiliutaki ni tailings, e kaya na vulagi o Suncor e cakacaka vata kei na AER me vakacegui kina na ituvaki ni vakatulewa ka veimaliwai kei ira na itikotiko raraba me wali na nodra kauwai.
A tauyavutaka o Otawa e dua na ilawalawa ni cakacaka ni itaukei ni vanua vata kei na ciwa na itikotiko ena 2021 me vakasamataki na ivakaro ni wainimate sa vakaturi tiko, ka na tautauvata kei na lawa ni kena liutaki na kaukamea kei na daimani nei Kenada.
E kaya o Lepine ni imatai ni veimatanitu era via vakasamataka na veika eso. Ni oti e vica vata na yabaki na kena biu tu na veiliutaki ni buina ki na kabani kei na AER, era vinakata na matanitu vaka-Federal me raica raraba na sala ena tauri lesu tale kina na tobu ni buina ka o cei ena sauma.
Na kena vakavinakataki tale na nuku ni waiwai e rawa ni sauma na C$130 billion ($95 billion), me vaka e dua na AER memo e loma ni 2018, e dina ga ni ena dua na vakasama vakadonui e biuta kina na regulator na isau e rauta ni C $34 billion. E dua na nuku ni noqu ilavo samaki, ka ra sauma na kabani me ra kovuta na icavacava ni bula, ka ra taura tu ga e $913 million ena 2022.
E kaya na federal ministry Environment Canada ni kila ni ra sega ni nuitaka na ivakarau ni bula na veimatanitu taumada.
"Na veivosaki ena tomani tiko ena noda ilawalawa cakacaka ni itaukei ni iTikotiko ena kena lewai vakabalavu na veika vakaitikotiko oqo ka ra tobu ni buina tiko," e kaya o Kaitlin Power.
E dua na ivurevure ni matanitu Federal ka kila na ituvaki oqo, ka sega ni vakadonui me vosa ena itukutuku raraba, e kaya o Environment Canada e sa gadreva sara vakalevu me tokona na veikacivi ni itikotiko ' me taura lesu e dua na ikalawa ni kena vakatorocaketaki na lawa ia sa totolo tiko na gauna ni tobu ni buina sa voleka sara ki na kena rawati na kena rawati.
Na lawa sa vutuniyau oqo e rawa ni dua na madigi vei Otawa me vakamacalataka kina na lawa voravora me baleta na ivakarau era dau vakayacora kina na kabani na buina ni bera ni vagalalataki na wai, na ivurevure e vakuri.
"E tiko e dua na ka vakusakusa me toso ia eda na sega walega ni vakasaurarataka na lawa ni matanitu," e kaya na ivurevure. "E sega ni dua na veivakabauti, oqo ena dau bolebole tu ga ka (Kearl) e vakavuna me bolebole vakalevu cake."